Ίλεξ ή αρκουδοπούρναρο (Ilex aguifolium, Aquifoliaceae)

Το ίλεξ ή αρκουδοπούρναρο είναι αειθαλής δίοικος θάμνος (τα αρσενικά και τα θηλυκά άνθη παράγονται σε διαφορετικά φυτά) που μπορεί να διαμορφωθεί και σαν μικρό δέντρο, με το κατάλληλο κλάδεμα. Στο γένος Ilex ταξινομούνται τουλάχιστον 300 είδη φυλλοβόλων και αειθαλών δέντρων και θάμνων που κατάγονται από τις χώρες της Ευρώπης, της Β. Αφρικής και της Δυτικής Ασίας. Ανήκει στα φυτά εκείνα που είναι πολύ ανθεκτικά στις μεταβολές του καιρού, δεν προσβάλλεται συχνά από εχθρούς και ασθένειες και δεν απαιτεί ιδιαίτερες καλλιεργητικές φροντίδες. Έχει χαρακτηριστικό φύλλωμα και καρπούς. Χαρακτηριστικό φυτό των Χριστουγέννων καθώς τις μέρες εκείνες οι αγορές γεμίζουν από κομμένα κλαδιά ίλεξ γεμάτα με κόκκινους καρπούς, έτοιμα να στολίσουν τα ανθοδοχεία, τις ημέρες των γιορτών.

Μορφολογία του φυτού

Σε ορισμένες περιοχές, το ύψος του φυτού μπορεί να φτάσει τα 10 μέτρα. Χαρακτηρίζεται από πολύ αργό ρυθμό ανάπτυξης. Στη χώρα μας, το ίλεξ διαμορφώνεται συνήθως ως θάμνος και το ύψος του φτάνει περίπου τα 3 μέτρα ενώ το πλάτος του είναι περίπου ίσο με το 1/3 του ύψους του. Το σχήμα της κόμης του φυτού είναι πυραμιδοειδές και το φύλλωμα πυκνό, αποτελούμενο από φύλλα δερματώδη, σκληρά, γυαλιστερά, ελαφρά κυματοειδή, με περιφερειακές οδοντώσεις που καταλήγουν σε αγκάθια. Τα άνθη είναι μικρά και αρωματικά. Εμφανίζονται στις μασχάλες των φύλλων κατά μικρές ομάδες (1-3 άνθη) από τον Απρίλιο μέχρι τον Ιούνιο. Το χρώμα τους είναι λευκό ή λευκοκίτρινο. Οι καρποί είναι σφαιρικοί με διάμετρο περίπου 5-7 cm. και έχουν έντονο κόκκινο χρώμα. Προσδίδουν στο φυτό ιδιαίτερη καλλωπιστική αξία και εμφανίζονται μόνο στα φυτά με θηλυκά άνθη τον Σεπτέμβρη και παραμένουν μέχρι τον Ιανουάριο.

Φύτευση του ίλεξ

Είναι πολύ ανθεκτικό φυτό και δεν χρειάζεται ιδιαίτερους καλλιεργητικούς χειρισμούς. Αναπτύσσεται ικανοποιητικά σε όλα τα εδάφη αν και προτιμά τα ελαφρά αμμοπηλώδη και με καλή αποστράγγιση, ενώ αντέχει και στα ασβεστούχα. Σε ότι αφορά την έκθεση στον ήλιο, προτιμά τις ηλιαζόμενες θέσεις αλλά τοποθετείται και στην ημισκιά. Αντέχει στις χαμηλές θερμοκρασίες και στους παγετούς. Συνήθως δεν κλαδεύεται. Εάν χρειαστεί, μπορεί να κλαδευτεί ελαφρά στο τέλος του χειμώνα ή στις αρχές του φθινοπώρου με σκοπό τη διαμόρφωση και διατήρηση του σχήματος.

Πολλαπλασιασμός του φυτού

Ο πολλαπλασιασμός του ίλεξ γίνεται με σπόρο και με ημιξυλοποιημένα μοσχεύματα. Τα μοσχεύματα πρέπει να λαμβάνονται από ώριμα φυτά που έχουν ξεπεράσει το πέμπτο έτος της ηλικίας τους. Το φυτό είναι ευαίσθητο στη μεταφύτευση και για αυτό πάντα πρέπει να μεταφυτεύεται με μπάλα χώματος μετά το δεύτερο έτος της ηλικίας του, ώστε να έχει αναπτυχθεί καλά το ριζικό του σύστημα.

Εχθροί- ασθένειες που το προσβάλλουν

Το ίλεξ δεν προσβάλλεται συχνά από εχθρούς και ασθένειες. Σπάνια μπορεί να προσβληθεί από κάμπιες λεπιδοπτέρων (φυλλοδέτες) και αφίδες.

Ποικιλίες ίλεξ

Υπάρχουν πάνω από 50 ποικιλίες οι διαφορές των οποίων εντοπίζονται κυρίως στο σχήμα και το χρώμα των φύλλων και των καρπών, των χαρακτηριστικών δηλαδή που προσδίδουν στο φυτό την ιδιαίτερη καλλωπιστική του αξία. Ιδιαίτερα διακοσμητικές είναι οι πανασέ ποικιλίες.

Φύτευση στον κήπο

Στους κήπους φυτεύεται συνήθως μεμονωμένα μπροστά από ανοιχτόχρωμους τοίχους ή από δέντρα και θάμνους με ανοιχτόχρωμο φύλλωμα, έτσι ώστε να προβάλλεται το ιδιαίτερο φύλλωμά και οι κόκκινοι καρποί του. Είναι φυτό ιδανικό για βραχόκηπους αφού η σκληρή υφή και η αγκαθωτή μορφή των φύλλων του συνδυάζονται μοναδικά με τους βράχους. Ομαδικά μπορεί να φυτευτεί σε σειρά δημιουργώντας ωραία πλαίσια και αδιαπέραστους φράκτες ελεύθερης ανάπτυξης. Την περίοδο των Χριστουγέννων τα κλαδιά με τους κόκκινους καρπούς κόβονται και τοποθετούνται σε ανθοδοχεία. Πρέπει να αποφεύγεται η τοποθέτηση του σε μέρη που αποτελούν πέρασμα ή είναι συχνά επισκέψιμα από παιδιά γιατί τα φύλλα του φέρουν περιφερειακά αγκάθια.