Σχολικός κήπος: τι είναι και ποια τα πλεονεκτήματα

της Έφης Νυδριώτη, Γεωπόνος ΓΠΑ – MSc
Κιν. 6973813896
efinyd@gmail.com

Ο σχολικός κήπος κάνει την εμφάνισή του στις Ευρωπαϊκές χώρες ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα. Το 1869 ο όρος «σχολικό κήπος» εντάχθηκε στη νομοθεσία της Αυστρίας και της Σουηδίας, ενώ λίγα χρόνια αργότερα ακολούθησαν το Βέλγιο και η Γαλλία.

Ένας από τους πρωτεργάτες των σχολικών κήπων θεωρείται ο γερμανός παιδαγωγός Φρίντριχ Φρέμπελ, ιδρυτής του πρώτου νηπιαγωγείου που το ονόμασε «Kindergarten» (παιδικός κήπος). Ο Φ. Φρέμπελ αγαπώντας τη φύση και πιστεύοντας στην πρακτική μάθηση χρησιμοποίησε τον κήπο ως εκπαιδευτικό εργαλείο όπου τα παιδιά μπορούσαν να παίξουν, να φυτέψουν, να καλλιεργήσουν και να αλληλεπιδράσουν με τη φύση. Τα επόμενα χρόνια o John Dewey, η Maria Montessori και πολλοί άλλοι επισήμαναν τη σπουδαιότητα των σχολικών κήπων σε ότι αφορά τις δεξιότητες που αναπτύσσουν τα παιδιά.

«Τα παιδιά είναι σαν τα λουλούδια: είναι διαφορετικά και χρειάζονται φροντίδα, αλλά το κάθε ένα είναι όμορφο μόνο του και λαμπερό όταν το βλέπουμε στην κοινότητα των συνομηλίκων του». Φρίντριχ Φρέμπελ (1782-1852)

Το 1869 στην Αυστροουγγαρία στα πλαίσια του νέου νόμου για την εκπαίδευση, με τον οποίο γινόταν υποχρεωτική η φοίτηση για τα παιδιά 6-14 ετών, τέθηκαν οι βάσεις για τη δημιουργία σχολικών κήπων. Μεταξύ των άλλων, ο νόμος αυτός όριζε τα εξής:

Θα έπρεπε να δοθεί στους δασκάλους από ένα μικρό κομμάτι γης για «γεωργικές εργασίες».
Κάθε δάσκαλος που φρόντιζε έναν τέτοιο κήπο θα έπρεπε να εκπαιδευτεί κατάλληλα.
Τα κολέγια «αρένων» δίδασκαν υποχρεωτικά γεωργικές καλλιέργειες με ειδική αναφορά στις συνθήκες του εδάφους.

Με αυτό τον τρόπο πρακτικά μαθήματα λαχανοκομίας, δεντροκομίας, ανθοκομίας και μελισσοκομίας γίνονταν σε κάθε σχολείο. Φυσικά ένας από τους στόχους των σχολικών κήπων εκείνη την εποχή ήταν η γεωργική εκπαίδευση και η ανάπτυξη της πρωτογενούς παραγωγής.

Στην Αμερική ο σχολικός κήπος διαδόθηκε και λειτούργησε ως βασικό κομμάτι της εκπαίδευσης από τη δεκαετία του 1890 έως το 1920. Πέρα από την επαφή με τη φύση και τις επαγγελματικές δεξιότητες που κατακτούσαν τα παιδιά οι σχολικοί κήποι χρησιμοποιήθηκαν και σαν ένας τρόπος να ενταχθούν τα παιδιά των μεταναστών στην αμερικάνικη κουλτούρα.

Αργότερα, οι σχολικοί κήποι χρησιμοποιήθηκαν για να «διδάξουν» πολιτική αγωγή καθώς μέσα από την καλλιέργεια οι μαθητές διδάσκονταν την ιδιωτική φροντίδα της δημόσιας περιουσίας, την αξιοπρέπεια της εργασίας, την αυτοδιοίκηση και την οικονομία καθώς τα προϊόντα του κήπου διατίθεντο στην αγορά.

Μετά τον 1^ο και κυρίως τον 2^ο Παγκόσμιο Πόλεμο ο θεσμός του σχολικού κήπου άρχισε να περνάει σε δεύτερη μοίρα. Μόνο σε κάποιες χώρες συντηρήθηκαν οι σχολικοί κήποι σαν ένα από τα «σχέδια» για την καταπολέμηση της φτώχιας και της πείνας.

Από τη δεκαετία του 1990 άρχισε ξανά ο σχολικός κήπος να απασχολεί την εκπαιδευτική κοινότητα και μάλιστα υπό το πρίσμα της οικολογίας και του πιο φυσικού τρόπου ζωής. Επιπλέον, άρχισε να εκφράζεται η άποψη ότι παιδιά που μεγαλώνουν μακριά από το φυσικό περιβάλλον στερούνται των αισθητηριακών ερεθισμάτων και της ανάπτυξης της φαντασίας που μόνο η φύση μπορεί να τους δώσει (David Orr).

Επιπλέον, ο σχολικός κήπος άρχισε να συνδέεται με την διατροφική εκπαίδευση των παιδιών μέσα από τους «εδώδιμους κήπους».

Ο σχολικός κήπος μπορεί να αποτελέσει χώρο ιδιαίτερης δημιουργικότητας και ενασχόλησης των παιδιών με τη φύση.

Γιατί είναι επίκαιρος ο σύγχρονος σχολικός κήπος

Στις μέρες μας η συμβολή του σχολικού κήπου στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και των δεξιοτήτων των παιδιών είναι πλέον γνωστή και αναγνωρισμένη. Μάλιστα δεν είναι λίγες οι χώρες που χρησιμοποιούν οργανωμένα και ολοκληρωμένα προγράμματα σχολικών κήπων στα εκπαιδευτικά τους συστήματα.

Στη σύγχρονη εποχή οι ανάγκες έχουν φυσικά αλλάξει και ο σχολικός κήπος δεν έχει βασικό στόχο την εκμάθηση καλλιεργειών με σκοπό τη διατήρηση της γεωργίας. Ο Σύγχρονος σχολικός κήπος πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν ένα επικουρικό εργαλείο εφαρμογής, εκμάθησης και εμπέδωσης διαφόρων θεμάτων.

Στον κήπο οι μαθητές όλων των βαθμίδων έχουν την ευκαιρία να αντιληφθούν τη σχέση αιτίας και αποτελέσματος. Αναπτύσσουν την παρατηρητικότητά τους μέσα από την παρατήρηση της ανάπτυξης των φυτών, των κλιματολογικών φαινομένων, των φυτικών εχθρών κ.α..

Ακόμη, αναπτύσσουν την ομαδικότητα, τη συνεργασία, την κοινωνικότητα και τα συναισθήματά τους. Αποκτούν αυτοεκτίμηση αλλά και σε σεβασμό στη φύση και τη ζωή. Ακόμα μπορούν να κατανοήσουν έννοιες της βιολογίας, της φυσικής των μαθηματικών ακόμα και της τέχνης και της λογοτεχνίας.

Πλεονεκτήματα σχολικού κήπου:

Η ενασχόληση με τον σχολικό κήπο (και τα δέντρα όπου είναι εφικτό) ενισχύει τη διατροφική εκπαίδευση των παιδιών. Τα ενθαρρύνει να δοκιμάζουν και να καταναλώνουν περισσότερα φρούτα και λαχανικά ενώ ταυτόχρονα μπορούν να αντλήσουν πληροφορίες για τη διατροφική τους αξία.
Η κηπουρική προωθεί τη σωματική δραστηριότητα. Τα παιδιά στον κήπο θα χρειαστεί να περπατήσουν, να σκάψουν, να φυτέψουν, να ξεβοτανίσουν, να μεταφέρουν υλικά. Επιπλέον θα πρέπει να χρησιμοποιήσουν με ασφάλεια μικρά εργαλεία και να συντονίσουν τις κινήσεις τους.
Στον σχολικό κήπο τα παιδιά θα χρειαστεί να μετρήσουν, να υπολογίσουν, να φυτέψουν σε σειρές και αποστάσεις, να ομαδοποιήσου και πολλά ακόμα. Μέσα από αυτές τις διαδικασίες θα αντιληφθούν τη σημαντικότητα αλλά την εφαρμογή μαθηματικών εννοιών και φυσικών νόμων που διδάσκονται στην σχολική αίθουσα.
Επιπλέον, τα παιδιά θα ενισχύσουν την παρατηρητικότητα αλλά και τη συγκέντρωσή τους. Θα δουν και ίσως θα καταγράψουν την ανάπτυξη των φυτών, τις μεταβολές του καιρού, την αξία του νερού, την άνθιση, την καρπόδεση, τα έντομα κλπ.
Τα παιδιά θα συνδεθούν με τη φύση και τον κύκλο της ζωής και έτσι βιωματικά θα μάθουν να σέβονται το περιβάλλον και τη ζωή.
Στο χώρο και τις δραστηριότητες του σχολικού κήπου τα παιδιά θα συνεργαστούν ενισχύοντας την ομαδικότητα, την κοινωνικότητα και τη συναισθηματική τους ανάπτυξη.
Ακόμα, τα παιδιά θα φροντίσουν τα φυτά αλλά και τον χώρο του κήπου και φυσικά θα ανταμειφθούν από την παραγωγή. Με αυτόν τον τρόπο διδάσκονται την υπευθυνότητα και ενισχύουν τον αυτοσεβασμό και την αυτοπεποίθησή τους.
Ο σχολικός κήπος δεν είναι αυστηρά ένας χώρος εκμάθησης και εκπαίδευσης. Είναι ταυτόχρονα χώρος αυτοέκφρασης, δημιουργικότητας, πειραματισμού και ψυχαγωγίας.

Βιβλιογραφικές αναφορές:

Aarti Subramaniam M.A, 2002. Garden – Based Learning in Basic Education: A Historical Review, https://littlegreenthumbs.org/wp-content/uploads/2018/02/GardenBasedLearninginBaseicEducation_4H.pdf

Mateja Ribaric, 2017. Nature’s classroom – The school garden yesterday, today and tomorrow, https://museums.eu/article/details/121590/natures-classroom-the-school-garden-yesterday-today-and-tomorrow

Matthew Wills, 2019. The First School Gardens, https://daily.jstor.org/the-first-school-gardens/

Rose Hayden-Smith, 2015. A History of School Gardens… And How the Mpdels is Getting a Boost Today From Foodcorps, http://www.ucfoodobserver.com/2015/05/06/a-history-of-school-gardens-and-how-the-model-is-getting-a-boost-today-from-food-corps/

Το άρθρο είναι της Έφης Νυδριώτη,
Γεωπόνος ΓΠΑ – MSc
Τηλ. 6973813896
efinyd@gmail.com

Σχολικός κήπος: τι είναι και ποια τα πλεονεκτήματα