Εχθροί και ασθένειες φυτών που συναντάμε συχνά στον κήπο

Εχθροί και ασθένειες φυτών

Tα δένδρα και τα φυτά του κήπου μας αναπνέουν, φωτοσυνθέτουν και αναπτύσσονται μέσα σε ένα ευρύτερο περιβάλλον. Επομένως διαρκώς έρχονται σε επαφή με διάφορους άλλους οργανισμούς, που βρίσκονται και ζουν μέσα σε αυτό.

Όταν η σχέση αυτή, μεταξύ των φυτών και των υπόλοιπων οργανισμών αποδίδει αρνητικά στην φυσιολογική ανάπτυξη των φυτών τότε θεωρούμε ότι ο οργανισμός είναι επιζήμιος.

Οι κυριότεροι οργανισμοί που προσβάλλουν τα φυτά και δυσκολεύουν την ανάπτυξη τους είναι διάφορα έντομα, ακάρεα, νηματώδεις σκώληκες, μύκητες, βακτήρια και ιοί.

Γενικά, έχει επικρατήσει όταν μιλάμε για εχθρούς των καλλωπιστικών φυτών να αναφερόμαστε σε έντομα, ακάρεα και νηματώδης σκώληκες. Από την άλλη όταν μιλάμε για ασθένειες να αναφερόμαστε σε προσβολές που προκαλούνται από παθογόνα όπως μύκητες, βακτήρια και ιοί.

Έντομα εχθροί των φυτών

Τα έντομα είναι η μεγαλύτερη κλάση ζωικών οργανισμών αφού αριθμούν περισσότερα από 1.000.000 είδη. Από αυτά θεωρείται πως το 53% είναι φυτοφάγα ενώ πολλά προσβάλουν και τα καλλωπιστικά φυτά. Τα περισσότερα φυτοφάγα έντομα ταξινομούνται κυρίως στις τάξεις Hemiptera, Homoptera, Lepidoptera (πεταλούδες) και Coleoptera (σκαθάρια).

Τα έντομα προσβάλλουν τα φυτά με διάφορους τρόπους. Για παράδειγμα οι αφίδες, οι αλευρώδεις, τα κοκκοειδή και οι θρίπες μυζούν τρυφερά φυτικά μέρη, κυρίως φύλλα και βλαστούς. Εξ’ αιτίας της μύζησης προκαλούν κατσάρωμα, συστροφή και ξήρανση. Επιπλέον αναπτύσσονται σε μεγάλους πληθυσμούς. Έτσι μολύνουν επί πλέον τα φύλλα με τα αποχωρήματα και τα εκδύματα τους. Τέλος μεταφέρουν φυτοπαρασιτικούς ιούς σε υγιή φυτά, προκαλώντας έτσι δευτερογενής προσβολές.

Η παρουσία των αφίδων στα φύλλα συνοδεύεται από μελιτώδη εκκρίματα και συχνά από το μύκητα της καπνιάς. Τα έντομα αυτά θεωρούνται κύριοι εχθροί των καλλωπιστικών φυτών και προσβάλουν τα περισσότερα είδη όπως το σκυλάκι, τον κατηφέ, τη ροδιά, την πικροδάφνη, την τριανταφυλλιά και πολλά άλλα.

Άλλα έντομα γνωστά ως φυλλορύκτες (μικρά λεπιδόπτερα) διεισδύουν κυρίως μέσα στα φύλλα και σπανιότερα σε βλαστούς και ρίζες. Εκεί κινούνται, αναπτύσσονται και καταστρέφουν τους ιστούς.

Πολλά έντομα επίσης, προσβάλλουν τα άνθη και τους καρπούς. Σαν αποτέλεσμα καταστρέφονται πολλά φρούτα στον κήπο ή μειώνεται η ανθοφορία. Τέτοια είναι η ευδεμίδα στα σταφύλια, ο δάκος στην ελιά, οι ρυγχίτες στη μηλιά, βυσσινιά, ελιά και οι ανθονόμοι.

Άλλα πάλι προσβάλουν το ξύλο των καλλωπιστικών δένδρων και θάμνων, προκαλώντας μεγάλη ζημιά μέχρι και σταδιακή καταστροφή του φυτού. Πολύ γνωστά ξυλοφάγα έντομα είναι η σέζια, ο κόσσος και η ζευζέρα που είναι λεπιδόπτερα και οι σκολήτες (κολεόπτερα).

Επιπλέον, ορισμένα σκαθάρια και προνύμφες λεπιδοπτέρων τρώνε με τα στοματικά τους όργανα τα φύλλα. Έτσι μειώνουν σημαντικά την ικανότητα φωτοσύνθεσης των φυτών και προκαλούν καχεξία μέχρι και καταστροφή των φυτών. Παράδειγμα τέτοιων εντόμου είναι οι ωτιόρυγχοι αλλά και οι γνωστές μας ακρίδες (ορθόπτερα).

Ακάρεα εχθροί των φυτών

Τα ακάρεα είναι ζωικοί οργανισμοί που μοιάζουν με μικρές αράχνες. Ταξινομούνται στην αρθρόποδα. Έχουν πολύ μικρό μέγεθος και συνήθως δεν γίνονται αντιληπτά με γυμνό μάτι, εκτός εάν έχουν αναπτυχθεί σε πολύ μεγάλους πληθυσμούς. Έχουν 4 ζεύγη ποδιών (όπως και οι αράχνες), σε αντίθεση με τα έντομα που έχουν 3 ζεύγη ποδιών.

Τα φυτοπαρασιτικά ακάρεα προσβάλλουν κυρίως τα φύλλα και μυζούν τους φυτικούς χυμούς. Έτσι προκαλούν εξασθένηση του φυτού. Παράλληλα μολύνουν με τα πολλά αποχωρήματα και εκδύματα τους.

Χαρακτηριστικά ακάρεα των καλλωπιστικών και λαχανοκομικών φυτών είναι οι τετράνυχοι, κυρίως ο Tetranychus urticae. Επιπλέον υπάρχουν ακάρεα που προσβάλλουν τους καρπούς προκαλώντας συνήθως εσχαρώσεις μέχρι και παραμορφώσεις, όπως το παραμορφωτικό άκαρι των εσπεριδοειδών. Εκτός από τα φυτοπαρασιτικά ακάρεα υπάρχουν και διάφορα είδη που δρουν ως αρπακτικά φυτοπαρασιτικών ακαρέων, αλλά και εντόμων, μειώνοντας, σε αρκετές περιπτώσεις, κατά πολύ τους πληθυσμούς των εχθρών των φυτών.

Νηματώδεις σκώληκες εχθροί των φυτών

Οι νηματώδης σκώληκες είναι πολύ μικροί ζωικοί οργανισμοί που ζουν και αναπτύσσονται στο έδαφος, σε φυτικά υπολείμματα, στις ρίζες ή στο λαιμό των φυτών. Οι νηματώδης σκώληκες για να κινηθούν και να προσβάλλουν χρειάζονται υγρά εδάφη.

Υπάρχουν νηματώδης που προσβάλλουν ρίζες, υπόγεια αποθησαυριστικά όργανα (κονδύλους, βολβούς), οφθαλμούς, βλαστούς, κορμούς και φύλλα. Επιπλέον, μια μεγάλη ομάδα νηματωδών σκωλήκων είναι φορείς ιώσεων. Οι νηματώδης φαίνεται ότι συνεργάζονται με διάφορα παθογόνα όπως βακτήρια και μύκητες με σκοπό να αυξήσουν τις πιθανότητες της προσβολής τους.

Μύκητες που προσβάλλουν τα φυτά

Οι φυτοπαρασιτικοί μύκητες είναι μια πολυπληθής ομάδα οργανισμών που προκαλούν διαφόρων ειδών προσβολές στα καλλωπιστικά φυτά και δένδρα. Τα συμπτώματα που εμφανίζονται στα φυτά από προσβολή μυκήτων ποικίλουν αναλόγως του μύκητα και του φυτού που προσβάλλει.

Μερικά από αυτά μπορεί να είναι μεταχρωματισμοί και ξηράνσεις φύλλων, βλαστών και καρπών, σήψεις ριζών, λαιμού και καρπών, έλκη σε κλαδιά, καχεξία και νανισμό των φυτών. Ορισμένες γνωστές ασθένειες όπως σκωριάσεις, βοτρύτες, ωΐδια, περονόσποροι και άλλα οφείλονται σε προσβολές από μύκητες.

Οι μύκητες μεταδίδονται με διάφορους τρόπους από φυτό σε φυτό όπως με τον άνεμο, το νερό άρδευσης, τη βροχή, μέσω του εδάφους κι από τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε. Εισέρχονται μέσα στο φυτό είτε τρυπώντας την επιδερμίδα, είτε μέσω φυσικών ανοιγμάτων του φυτού όπως οι τομές κλαδέματος και τα στομάτια.

Βακτήρια που προσβάλλουν τα φυτά

Τα βακτήρια είναι μια ομάδα προκαρυωτικών μικροοργανισμών τα οποία μπορεί να προκαλέσουν πολύ σημαντικές ζημιές στα καλλωπιστικά φυτά, όπως έλκη σε κλαδιά, κορμό ακόμη, υπερπλασίες, σήψεις στο ριζικό σύστημα, στο λαιμό των φυτών και σε καρπούς και αδροβακτηριώσεις.

Οι συγκεκριμένοι οργανισμοί εισέρχονται μέσα στο φυτό μόνο μέσω φυσικών ανοιγμάτων και δεν έχουν τη δυνατότητα να προκαλούν διάρρηξη της επιδερμίδας.

Σε βακτηριακές προσβολές οφείλονται η καρκίνωση στη ελιά, την πικροδάφνη και το γιασεμί, η βακτηριακή κηλίδωση του γερανιού και πολλές άλλες. Στα βακτήρια επίσης, ανήκει ο Bacillus thuringiensis, ένα είδος που θεωρείται σήμερα πολύ σημαντικός βιολογικός παράγοντας και χρησιμοποιείται ευρύτατα για την αντιμετώπιση εντόμων και μυκήτων.

Ιοί που προκαλούν προβλήματα στα φυτά

Οι ιοί είναι οντότητες, οι οποίες κατά μερικούς επιστήμονες θεωρούνται ζωντανοί οργανισμοί και κατά άλλους όχι. Δεν αποτελούνται από κυτταρική δομή (κύτταρο), όπως οι ζωντανοί οργανισμοί και για να μπορέσουν να αναπαραχθούν πρέπει να εισχωρήσουν σε κάποιο ξένο κύτταρο.

Από τη στιγμή που θα βρεθούν σε ένα τέτοιο περιβάλλον οι ιοί τροποποιούν κάποιες βασικές διαδικασίες των κυττάρων και πολλαπλασιάζονται. Έτσι προκαλούν διάφορες αρνητικές επιπτώσεις στα κύτταρα και κατά συνέπεια στον αντίστοιχο οργανισμό.

Οι φυτοπαρασιτικοί ιοί διαδίδονται με διάφορους τρόπους. Πολύ συχνός τρόπος μετάδοσης τους είναι με έντομα-φορείς ή νηματώδεις-φορείς. Οι ιοί, όπως και τα βακτήρια, εισέρχονται μέσα στο κύτταρο μόνο μέσω φυσικών ανοιγμάτων (στομάτια ή πληγές μετά το κλάδεμα).

Οι προσβολές από ιούς προκαλούν μείωση της ευρωστίας και της φωτοσυνθετικής ικανότητας και σε ορισμένες περιπτώσεις προκαλούν ολοκληρωτική ξήρανση του φυτού.

Ένας πολύ κοινός φυτοπαθογόνος ιός είναι ο ιός του μωσαϊκού του καπνού. Η προσβολή από ιούς μπορεί να εκφραστεί στο φυτό με διάφορους τρόπους όπως ποικιλοχρωμία των φύλλων, αποχρωματισμός των πετάλων του άνθους, νανισμό των φυτών και παραμόρφωση καρπών και φύλλων.

Ορισμένες συχνές ασθένειες που οφείλονται σε ιούς είναι η ποικιλόχρωση των πετάλων του γαρυφάλλου από τον ιό CVMV, το μωσαϊκό της τριανταφυλλιάς και η ποικιλόχρωση των ανθέων της βιολέτας.

Κείμενο: Πάνος Λαμπρόπουλος – Γεωπόνος ΓΠΑ – MSc