Συμβουλές καλλιέργειας για το μαρούλι

Πλήρης Οδηγός για την καλλιέργεια μαρουλιού

Κείμενα: Νέλη Γρηγορίου, Γεωπόνος ΓΠΑ, M.Sc

Από το τεύχος Φυλλώδη λαχανικά (Μαρούλι, Σπανάκι, Παντζάρι) της σειράς Βιολογικό Λαχανόκηπος

Το μαρούλι (Lactuca sativa L.) που ανήκει στην οικογένεια των Σύνθετων (Compositae), πιθανότατα προήλθε από το άγριο μαρούλι (Lactuca serriola ή scariola L.) και κατάγεται από τη Μεσόγειο και την Ασία. Αν και καταναλώνεται εδώ και 2.000 χρόνια από τον άνθρωπο, η αρχική του χρήση αφορούσε τις φαρμακευτικές του ιδιότητες. Ο γαλακτώδης χυμός του μαρουλιού περιέχει παυσίπονες και ναρκωτικές ουσίες.

Σπόροι Μαρουλιού | E-gardenshop.gr

Στην αρχαία Ελλάδα (Ηρόδοτος. Θεόφραστος, Διοσκουρίδης) αναφερόταν ως «Θρίδαξ» ή «Θριδακίνη», ενώ η σημερινή του ονομασία προέρχεται από τη λατινική λέξη «amarula».

Το μαρούλι καταναλώνεται όλες τις εποχές, νωπό αλλά και μαγειρεμένο, κυρίως κατά την περίοδο του Πάσχα, αποτελώντας βασικό συστατικό της μαγειρίτσας και του φρικασέ. Περιέχει στη σύσταση του περίπου 95% νερό, βιταμίνες Α και C, ενώ είναι επίσης μια καλή πηγή ασβεστίου (Ca) και φωσφόρου (P).

Γενικά το μαρούλι αναπτύσσεται καλά σε ηλιόλουστα αλλά όχι πολύ ζεστά σημεία. Ωστόσο η κατάλληλη θέση για την καλλιέργεια εξαρτάται και από τον τύπο της ποικιλίας. Για παράδειγμα το «κεφαλωτό» μαρούλι αναπτύσσεται άριστα σε ημισκιερά σημεία.

Προετοιμασία λαχανόκηπου
Σπορά σε σπορείο
Μεταφύτευση στο χωράφι
Αποστάσεις φύτευσης
Μαρούλι: ποικιλίες που μπορούμε να επιλέξουμε
Άρδευση στο μαρούλι
Καλλιεργητικές φροντίδες
Λίπανση
Συγκαλλιέργεια μαρουλιού με άλλα λαχανικά
Εχθροί και ασθένειες που προσβάλλουν το μαρούλι
Πως συγκομίζεται το μαρούλι
Πως συντηρείται το μαρούλι

Η «θριδακία» που παράγεται από τη σύνθλιψη του ανθοφόρου βλαστού του μαρουλιού χρησιμοποιείται για την παραγωγή σαπουνιού.
Ο Θεόφραστος αναφέρει το μαρούλι ως «επίσπορο», ότι δηλαδή μπορεί να καλλιεργηθεί περισσότερες από μια φορές το χρόνο.

Σε βαριά-συνεκτικά εδάφη που συγκρατούν την υγρασία, η καλλιέργεια του μαρουλιού μπορεί να πραγματοποιηθεί σε θερμότερες εποχές, ενώ τα πιο ελαφρά εδάφη που στραγγίζουν ευκολότερα είναι καταλληλότερα για χειμερινές καλλιέργειες.

Ορισμένες ποικιλίες αποκτούν κοκκινωπά φύλλα όταν επικρατούν χαμηλές θερμοκρασίες, γεγονός που οφείλεται στην ανάπτυξη χρωστικών ουσιών που ονομάζονται ανθοκυάνες.

Το κεφαλωτό μαρούλι έχει μεγαλύτερες απαιτήσεις σε υγρασία σε σχέση με τους άλλους τύπους μαρουλιού.

Προετοιμασία λαχανόκηπου

Εργασίες πριν από την εγκατάσταση

Πριν ξεκινήσει η προετοιμασία του εδάφους είναι σημαντικό να έχουν απομακρυνθεί τυχόν υπολείμματα από προηγούμενες καλλιέργειες, πέτρες και ζιζάνια.
Αν το σημείο που επιλέγεται να καλλιεργηθεί έχει κλίση ή ανώμαλη επιφάνεια, προτείνεται ισοπέδωση του εδάφους για την ομοιόμορφη κατανομή του νερού ποτίσματος στα φυτά και για τη διευκόλυνση των εργασιών.
Το όργωμα, το φρεζάρισμα ή το σκάλισμα πριν από την εγκατάσταση των λαχανικών και μόνο όταν το έδαφος είναι στο «ρώγο» του (ούτε ξηρό ούτε πολύ υγρό) είναι απαραίτητο γιατί με τον τρόπο αυτό το έδαφος ψιλοχωματίζεται και βελτιώνεται ο αερισμός και η δομή του.
Ενσωμάτωση στο έδαφος της βασικής λίπανσης: 2-3 Κ κόμποστ ή καλά χωνεμένης κοπριάς για κάθε m² καλλιέργειας.
Η διαίρεση του λαχανόκηπου σε ξεχωριστά τμήματα ανάλογα με τα είδη που θα καλλιεργηθούν θα διευκολύνει την πρόσβαση σε όλα τα σημεία του λαχανόκηπου αλλά και τις μελλοντικές εργασίες που θα προκύψουν.
Διαμόρφωση του εδάφους ανάλογα με τη μέθοδο άρδευσης που ακολουθείται (π.χ. διαμόρφωση αναχωμάτων ή αλιών όταν η άρδευση γίνεται με αυλάκια ή με κατάκλιση αντίστοιχα)

Διαδικασία σποράς στο μαρούλι

Σπορά σε σπορείο & μεταφύτευση στο χωράφι για το μαρούλι

Το μαρούλι πολλαπλασιάζεται με σπόρο. Όμως στην πράξη αποφεύγεται η απευθείας σπορά στο χωράφι. Η τεχνική που συνήθως ακολουθείται είναι αρχικά η προβλάστηση του σπόρου σε σπορεία και η μετέπειτα μεταφύτευση των φυταρίων στο έδαφος του λαχανόκηπου. Η ηλικία του σπόρου παίζει σημαντικό ρόλο στην επιτυχία της καλλιέργειας γιατί ο φρέσκος σπόρος του μαρουλιού για 2-3 μήνες μετά τη συγκομιδή του δε βλαστάνει ικανοποιητικά καθώς βρίσκεται σε κατάσταση λήθαργου.

Η άριστη θερμοκρασία βλάστησης των σπόρων κυμαίνεται μεταξύ 15-21^οC, με την κάθε ποικιλία να παρουσιάζει τις δικές τις ιδιαίτερες απαιτήσεις. Σε θερμοκρασίες πάνω από 21^οC μειώνεται η βλαστική ικανότητα των σπόρων, ενώ στους 27^οC η βλάστηση είναι ιδιαίτερα περιορισμένη (θερμολήθαργος). Επομένως, η σπορά δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί τους καλοκαιρινούς μήνες.

Συνήθως η σπορά γίνεται από τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο μέχρι το Φεβρουάριο-Μάρτιο και η συγκομιδή από Οκτώβριο μέχρι Μάιο-Ιούνιο για συγκομιδή από Οκτώβριο μέχρι Μάιο-Ιούνιο, η σπορά γίνεται από τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο μέχρι το Φεβρουάριο-Μάρτιο.

Σαν σπορείο μπορεί να χρησιμοποιηθεί κάποιος στεγασμένος ή προστατευμένος από τις καιρικές συνθήκες χώρος, με καλό αερισμό και φωτισμό που να εξασφαλίζει τις κατάλληλες θερμοκρασίες για τη βλάστηση των σπόρων (15-21^οC).

Η σπορά γίνεται πεταχτά, σε γραμμές σε κιβώτια σποράς ή σε παλέτες με ατομικές θέσεις. Εναλλακτικά η σπορά μπορεί να γίνει σε ποτηράκια μίας χρήσης ή πιατάκια γλάστρας.
Η σπορά γίνεται σε βάθος 0,5-1 cm.
Οι σπόροι φυτρώνουν μετά από 5-10 ημέρες και η μεταφύτευση των φυταρίων γίνεται όταν έχουν αποκτήσει 3-4 κανονικά φύλλα.

Μεταφύτευση στο χωράφι

Αρχικά χαράσσονται οι γραμμές φύτευσης στις κατάλληλες αποστάσεις. Για να είναι ευθείες οι γραμμές και ίσες οι αποστάσεις μεταξύ τους, στην αρχή και στο τέλος της πρώτης γραμμής τοποθετείται από ένα πασσαλάκι και τα δύο πασαλάκια ενώνονται με ένα νήμα. Χαράσσεται η πρώτη γραμμή και στη συνέχεια μετακινούνται τα πασσαλάκια στην κατάλληλη απόσταση για να χαραχτεί η δεύτερη και η διαδικασία συνεχίζεται μέχρι την τελευταία γραμμή φύτευσης.

Στις γραμμές φύτευσης σκάβονται αυλάκια σε τέτοιο βάθος ώστε να καλύπτεται το ριζικό σύστημα των μαρουλιών που θα μεταφυτευτούν. Αντί για αυλάκια μπορούν σε κάθε γραμμή να ανοιχτούν λάκκοι (με το αντίστοιχο βάθος) στις θέσεις φύτευσης.
Στις κατάλληλες αποστάσεις (στην περίπτωση που έχουν ανοιχτεί αυλάκια) ή στις θέσεις φύτευσης τοποθετούνται τα νεαρά μαρούλια και τα αυλάκια ή οι λάκκοι σκεπάζονται με χώμα.
Αν έχει επιλεγεί το πότισμα του λαχανόκηπου να γίνεται με στάγδην άρδευση (πότισμα με σταγόνα), σε αυτό το στάδιο πρέπει να εγκατασταθούν οι σωλήνες ποτίσματος ώστε σε κάθε θέση φύτευσης να υπάρχει ένας σταλάκτης.
Ακολουθεί ένα καλό πότισμα ώστε το ριζικό σύστημα να έρθει σε επαφή με το χώμα του λαχανόκηπου και τα φυτά να ενυδατωθούν αφού έχουν ταλαιπωρηθεί από τη διαδικασία

Αποστάσεις φύτευσης για το μαρούλι

Οι αποστάσεις φύτευσης στο μαρούλι διαφέρουν ανάλογα με την ποικιλία, το τελικό μέγεθος των φυτών αλλά και την εποχή καλλιέργειας. Για παράδειγμα το κεφαλωτό μαρούλι όταν καλλιεργείται το χειμώνα είναι τελικά μικρότερο σε μέγεθος απ’ ότι όταν καλλιεργείται την άνοιξη ή το φθινόπωρο. Έτσι το χειμώνα μπορεί η φύτευση να είναι πιο πυκνή, σε κοντινότερες αποστάσεις.

Επιπλέον το μαρούλι «Ρωμάνα» αναπτύσσεται αρκετά σε ύψος με αποτέλεσμα το ένα φυτό να σκιάζει σε κάποιο βαθμό το διπλανό του, έτσι το χειμώνα φυτεύεται σε μεγαλύτερες αποστάσεις γιατί ο ήλιος είναι περιορισμένος και έστω και η μικρή σκίαση μπορεί να δημιουργήσει πρόβλημα στην καλλιέργεια.

Γενικά, οι γραμμές φύτευσης απέχουν μεταξύ τους 30-50 cm και τα μαρούλια κάθε γραμμής φυτεύονται ανά 25 cm.

Κάνοντας διαδοχικές σπορές, δηλαδή ανά 15 ημέρες, η συγκομιδή θα παραταθεί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Απευθείας σπορά μαρουλιού στο χωράφι

Πολλές φορές οι κλιματικές συνθήκες είναι ακατάλληλες για απευθείας σπορά στο λαχανόκηπο. Στο σπορείο εξασφαλίζονται οι απαραίτητες συνθήκες για τη βλάστηση των σπόρων, επομένως η βλάστηση θα γίνει ταχύτερα και πιο ομοιόμορφα.

Από τα φυτά που θα προκύψουν, υπάρχει η δυνατότητα επιλογής των υγιών και πιο εύρωστων, που θα μεταφυτευτούν στο λαχανόκηπο στις επιθυμητές αποστάσεις. Αντίθετα, αν η σπορά γινόταν κατευθείαν στο χωράφι, τα καχεκτικά ή ασθενικά φυτά θα έπρεπε να απομακρυνθούν και έτσι οι θέσεις τους θα παρέμεναν κενές.

Όταν η καλλιέργεια ξεκινάει από το σπορείο, τα φυτά που δημιουργούνται μεταφυτεύονται στο χωράφι όταν είναι μεγαλύτερα και πιο δυνατά, επομένως μπορούν ευκολότερα να εγκατασταθούν και να ανταγωνιστούν τα ζιζάνια.

Πρακτικές για τη αποφυγή του λήθαργου υψηλών θερμοκρασιών.

Το σπορείο θα πρέπει να βρίσκεται σε κάποια δροσερή θέση ώστε να περιοριστεί η πιθανότητα εμφάνισης του θερμολήθαργου.
Όταν η σπορά πραγματοποιηθεί τις απογευματινές ώρες η βλάστηση των σπόρων θα ευνοηθεί από τις χαμηλότερες θερμοκρασίες που επικρατούν τη νύκτα.
Η χρήση δροσερού νερού κατά το πότισμα θα βοηθήσει στην ψύξη του υποστρώματος.
Οι παλέτες που έχει γίνει η σπορά μπορούν να καλυφθούν με φελιζόλ για μόνωση και προστασία από τις υψηλές θερμοκρασίες.

Ποικιλίες στο μαρούλι που μπορούμε να επιλέξουμε

Οι ποικιλίες του μαρουλιού διακρίνονται σε ομάδες-τύπους ανάλογα με τη διάταξη των φύλλων τους και το σχηματισμό ή όχι κεφαλής, ως εξής:

Ρωμάνα ή Κως (Romaine ή Cos)

Το όνομα προέρχεται από το νησί της Κω και αποτελεί τον τύπο μαρουλιού με τη μεγαλύτερη παραγωγή και κατανάλωση στην Ελλάδα. Έχει κοντό βλαστό και μακριά εξωτερικά φύλλα, που περιβάλλουν και καλύπτουν τα μικρότερα εσωτερικά φύλλα, σχηματίζοντας μια μακρόστενη κεφαλή, συνήθως σκούρου πράσινου χρώματος.

Λείο κεφαλωτό – τύπος «γαλλική σαλάτα» (Butterhead)

Στην ομάδα αυτή κατατάσσονται οι ποικιλίες που σχηματίζουν μια σφαιρική κεφαλή και έχουν τρυφερά φύλλα ανοιχτού πράσινου ή σκούρου πράσινου χρώματος. Καλλιεργείται κυρίως στη Βόρεια Ευρώπη, ενώ στην Ελλάδα κερδίζει συνεχώς έδαφος στις προτιμήσεις των καταναλωτών.

Κατσαρό κεφαλωτό (Iceberg ή Curly, Crisphead)

Όμοια με την προηγούμενη ομάδα, τα φυτά σχηματίζουν κεφαλή με σφαιρικό σχήμα και έχουν κατσαρά φύλλα, τραγανά και εύθραυστα. Καλλιεργείται κυρίως στον Καναδά και στις Η.Π.Α., ενώ στη χώρα μας αυξάνονται συνεχώς οι καλλιεργούμενες εκτάσεις.

Μαρούλι με χαλαρό ανοιχτό φύλλωμα – τύπος «σαλάτα» (Looseleaf)

Τα φυτά της ομάδας αυτής δεν σχηματίζουν κεφαλή. Τα φύλλα είναι κυματοειδή και αναπτύσσονται ελεύθερα, ενώ πολλές φορές έχουν κοκκινωπή απόχρωση. Όπως και στις άλλες ομάδες, το χρώμα διαφέρει μεταξύ των ποικιλιών από ανοιχτό πράσινο έως σκούρο πράσινο.

Άρδευση στο μαρούλι.

Συμβουλές για σωστό πότισμα στο μαρούλι.

Η συχνότητα και η ποσότητα της άρδευσης είναι δύσκολο να ακολουθήσουν μια συγκεκριμένη συνταγή καθώς εξαρτώνται από παράγοντες που μεταβάλλονται ανάλογα με την καλλιέργεια.

Σε γενικές γραμμές καθορίζονται από:

εποχή καλλιέργειας (π.χ. τους καλοκαιρινούς μήνες τα ποτίσματα πρέπει να γίνονται σχεδόν καθημερινά),
το ύψος των βροχοπτώσεων,
το στάδιο ανάπτυξης των φυτών (π.χ. η υπερβολική υγρασία κατά την περίοδο σχηματισμού της κεφαλής στο μαρούλι προκαλεί την παραγωγή χαλαρών κεφαλών),
τον τύπο του εδάφους (τα ελαφρά και αμμώδη εδάφη συγκρατούν λιγότερη υγρασία και απαιτούν συχνότερα ποτίσματα σε σχέση με τα βαριά αργιλώδη εδάφη),
το είδος της καλλιέργειας (λαχανικά με επιφανειακό ριζικό σύστημα όπως το μαρούλι απαιτούν συχνά ποτίσματα, ενώ λαχανικά που καλλιεργούνται για το υπόγειο μέρος τους όπως το παντζάρι είναι ευπαθή σε υπερβολική υγρασία στο έδαφος).

Επίσης, οι έντονες διακυμάνσεις στην υγρασία του εδάφους μειώνουν την παραγωγή και υποβαθμίζουν την ποιότητα των λαχανικών.

Έλλειψη νερού προκαλεί πικρή γεύση στα φύλλα του μαρουλιού και την παραγωγή γογγυλόριζων με ινώδη υφή στο παντζάρι.
Η υπερβολική υγρασία του εδάφους ευνοεί την ανάπτυξη ασθενειών στα φύλλα και υποβαθμίζει την ποιότητα του υπόγειου μέρους των φυτών. Η ανάγκη για άρδευση μπορεί να εκτιμηθεί πρακτικά με την αφή όταν δεν γίνεται αισθητή επαρκής υγρασία στα επιφανειακά 5-10 εκ. του εδάφους.

Στις εμπορικές καλλιέργειες η άρδευση γίνεται με καταιονισμό, κατάκλιση ή αυλάκια. Στον οικιακό λαχανόκηπο, επειδή το μέγεθος της καλλιέργειας είναι περιορισμένο, η άρδευση με σταγόνες ενδείκνυται καθώς η εγκατάστασή είναι σχετικά απλή και δεν απαιτεί ιδιαίτερο κόστος χρόνο και τεχνογνωσία.

Με αυτή τη μέθοδο επιτυγχάνεται η ομοιόμορφη κατανομή του νερού στα φυτά, αφού το κάθε λαχανικό έχει τον δικό του σταλάκτη και επίσης εξοικονομείται σημαντική ποσότητα νερού αλλά και πολύτιμος χρόνος. Φυσικά, το παραδοσιακό πότισμα με το λάστιχο εξυπηρετεί εξίσου καλά, αρκεί να χρησιμοποιηθεί ρυθμιζόμενο πιστόλι στην άκρη του ώστε να μην πέφτει με πίεση το νερό στο χώμα και διαταραχθεί το ριζικό σύστημα των φυτών.

Προβλήματα από ελλιπή ή ακανόνιστη άρδευση στο μαρούλι:

Το μαρούλι σχηματίζει χαλαρές κεφαλές όταν ποτίζεται υπερβολικά στο στάδιο ανάπτυξης της κεφαλής.
Ανομοιόμορφα ποτίσματα προκαλούν πίκρισμα στα φύλλα του μαρουλιού

Γιατί πρέπει να αποφεύγεται η διαβροχή του φυλλώματος των μαρουλιών;

Η απευθείας επαφή του νερού με το φύλλωμα των φυτών κατά το πότισμα υποβαθμίζει την ποιότητα και την ποσότητα των λαχανικών. Η διατήρηση της υγρασίας στα φύλλα ευνοεί την ανάπτυξη μυκήτων και βακτηρίων που βρίσκουν πρόσφορο έδαφος να αναπτυχθούν. Επίσης, όταν επικρατεί έντονη ηλιοφάνεια και υψηλές θερμοκρασίες η παρουσία σταγόνων αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης εγκαυμάτων στα φύλλα.

Καλλιεργητικές φροντίδες για το μαρούλι

Η σωστή προετοιμασία του εδάφους πριν από τη σπορά ή τη μεταφύτευση είναι ιδιαίτερα σημαντική γιατί θα επιτρέψει τη σωστή εγκατάσταση των φυτών αλλά και θα επηρεάσει τη μετέπειτα ανάπτυξή τους.

Με το βαθύ όργωμα πριν τους χειμερινούς μήνες και την αναστροφή του εδάφους βελτιώνεται η γονιμότητα γιατί έρχονται στην επιφάνεια βαθύτερα στρώματα εδάφους που έχουν θρεπτικά στοιχεία, μεταφέρονται οι σπόροι των ζιζανίων από την επιφάνεια του εδάφους σε βαθύτερα στρώματα και δε μπορούν να βλαστήσουν.

Επιπλέον καταστρέφεται οποιοδήποτε συμπαγές αδιαπέραστο στρώμα κάτω από την επιφάνεια που δημιουργήθηκε από τα συνεχή φρεζαρίσματα ή σκαλίσματα (σκληρό τηγάνι).

Μετά την προετοιμασία του αγρού και ένα μήνα περίπου πριν τη σπορά ή τη μεταφύτευση, μια καλή τακτική για τον περιορισμό των ζιζανίων είναι το πότισμα σε όλη την επιφάνεια του λαχανόκηπου, ώστε να ενθαρρυνθεί η βλάστηση και η ανάπτυξη των ζιζανίων τα οποία θα απομακρυνθούν με βοτανίσματα όταν είναι ακόμη μικρά.

Το μαρούλι δεν έχει ιδιαίτερες καλλιεργητικές απαιτήσεις. Ο έλεγχος των ζιζανίων στη βιολογική καλλιέργεια κηπευτικών πραγματοποιείται συνήθως με το σκάλισμα και το βοτάνισμα. Με το σκάλισμα όχι μόνο απομακρύνονται τα ζιζάνια αλλά βελτιώνεται και ο αερισμός του εδάφους. Θα πρέπει να γίνεται προσεκτικά στο σημείο των ριζών ώστε να αποφευχθεί ο τραυματισμός τους. Με το βοτάνισμα αφαιρούνται τα ζιζάνια με το χέρι, επιδιώκοντας την απομάκρυνση τόσο του υπέργειου τμήματος όσο και του ριζικού συστήματος των ζιζανίων.

Το σκάλισμα και το βοτάνισμα είναι ιδιαίτερα σημαντικές πρακτικές κυρίως στα πρώτα στάδια ανάπτυξης των λαχανικών. Τα ζιζάνια είναι ανεπιθύμητα γιατί ανταγωνίζονται τα καλλιεργούμενα λαχανικά σε χώρο, νερό και θρεπτικά συστατικά. Γενικότερα, τα ζιζάνια θα πρέπει να καταστρέφονται πριν ανθήσουν και αναπτύξουν σπόρους οι οποίοι θα πέσουν στο έδαφος συμβάλλοντας στην παραμονή των ζιζανίων στον αγρό.

Σε όψιμες καλλιέργειες μαρουλιού, σκιάζουμε τα φυτά για να τα προστατέψουμε από τον έντονο ήλιο.

Η κάλυψη της επιφάνειας του εδάφους με στρώμα από άχυρα γύρω από τα λαχανικά τους πιο ζεστούς μήνες μπορεί να περιορίσει τις απώλειες σε υγρασία αλλά και την εμφάνιση των ζιζανίων. Η τοποθέτηση ειδικού πλαστικού φύλλου τους ψυχρούς μήνες (μαύρο στην κάτω επιφάνεια, άσπρο στην επάνω) συγκρατεί τη θερμότητα του εδάφους, επιταχύνει την ανάπτυξη των φυτών και καταστέλλει τα ζιζάνια.

Για τα λαχανικά που μεταφυτεύονται, όπως το μαρούλι, πρώτα τοποθετείται το πλαστικό στο έδαφος στο σημείο της καλλιέργειας και στη συνέχεια σχίζεται το πλαστικό, ανοίγεται μια τρύπα στο έδαφος που θα δεχτεί το φυτό και στη συνέχεια τοποθετείται το φυτό.

Για τα λαχανικά που η σπορά τους γίνεται απευθείας στο έδαφος του λαχανόκηπου γίνεται πρώτα η τοποθέτηση του πλαστικού, σκίζεται στα σημεία που θα γίνει η σπορά και στη συνέχεια τοποθετούνται οι σπόροι. Προϋπόθεση για την εφαρμογή εδαφοκάλυψης με πλαστικό αποτελεί η άρδευση με σύστημα με σταγόνες, ή ατομικά με ποτιστήρι ή λάστιχο.

Λίπανση στο μαρούλι

Η καλλιέργεια του μαρουλιού, του σπανακιού και του παντζαριού δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες απαιτήσεις σε λίπανση. Πριν από την εγκατάσταση των λαχανικών, παράλληλα με το όργωμα γίνεται η βασική λίπανση με την προσθήκη οργανικής ουσίας (χωνεμένη κοπριά ή κομπόστ) στο έδαφος.

Στη συνέχεια ακολουθεί η κατεργασία του εδάφους για τη σωστή και ομοιόμορφη ενσωμάτωση της. Μπορούν να προστεθούν 2-3 Kg κομπόστ ή καλά χωνεμένης κοπριάς ανά m2 σε κάθε περίπτωση. Εκτός από τη βασική λίπανση, μπορούν να γίνονται και επιφανειακές λιπάνσεις με βιολογικά λιπάσματα, που περιέχουν κυρίως άζωτο.

Με ποια άλλα λαχανικά φυτεύεται το μαρούλι;

Το μαρούλι είναι λαχανικό με γρήγορη ανάπτυξη και γενικά η καλλιέργειά τος είναι σχετικά σύντομη. Έτσι μπορεί να συγκαλλιεργηθεί με λαχανικά που αναπτύσσονται με πιο αργό ρυθμό, με τα οποία δεν θα ανταγωνίζονται για θρεπτικά στοιχεία και νερό.

Το μαρούλι μπορεί να συγκαλλιεργηθεί με:

αγγούρι,
καρότο,
κρεμμύδι,
λάχανο,
μπιζέλι,
παντζάρι,
ρεπάνι,
τομάτα,
φασόλι,
φράουλα.

Ασθένειες και έντομα που προσβάλλουν το μαρούλι

Το μαρούλι προσβάλλεται από διάφορους εχθρούς και ασθένειες. Στον βιολογικό λαχανόκηπο η καλύτερη αντιμετώπιση είναι η πρόληψη που επιτυγχάνεται με την επιμελή εφαρμογή των καλλιεργητικών φροντίδων (πότισμα, λίπανση, απομάκρυνση ζιζανίων και προσβεβλημένων φυτών) και την παρατήρηση για την έγκαιρη αντιμετώπιση των προσβολών πριν αυτές πάρουν μεγάλες διαστάσεις.

Έντομα που προσβάλλουν το μαρούλι

Αφίδες (Myzus persicae): Αυτά τα μικρά πράσινα έντομα εμφανίζονται σε μεγάλους πληθυσμούς στα φύλλα και μυζούν τους χυμούς τους. Τα φύλλα παραμορφώνονται από τα νύγματα και «κολλούν» από τα μελιτώματά τους. Πολλές φορές μεταφέρουν ιούς που μεταδίδουν στην καλλιέργεια προκαλώντας σημαντικά προβλήματα.
Σαλιγκάρια: Προκαλούν φαγώματα στα φύλλα. Σε μικρές προσβολές ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης είναι η απομάκρυνση με το χέρι.
Έντομα εδάφους (Agrotis, Gryllotalpa κλπ): Οι προνύμφες τους τρώνε τις ρίζες.
Θρίπας (Frankliniella occidentalis): Παγίδες μπλε χρώματος.
Αλευρώδης (Trialeurodes vaporariorum): Εμφανίζονται κυρίως σε θερμοκηπιακές καλλιέργειες. Είναι λευκά και μικρά έντομα που εμφανίζονται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων που πετούν μόλις ταραχθεί το φύλλωμα. Τα τέλεια έντομα και οι προνύμφες τους μυζούν τους χυμούς των φύλλων. Για την καταπολέμησή τους τοποθετούνται κίτρινες παγίδες.

Μύκητες που προσβάλλουν το Μαρούλι (Μυκητολογικές προσβολές)

Τήξη σπορείων (Pythium sp., Rhizoctonia solani κλπ): Οι μύκητες αυτοί προσβάλουν τον λαιμό των νεαρών κυρίως φυτών στο σπορείο προκαλώντας σήψεις που οδηγούν στην καταστροφή των φυτών. Στο χωράφι, εμφανίζονται ως καστανές κηλίδες που οδηγούν στην ξήρανση των φυτών. Για την αποφυγή της εμφάνισης της τήξης η καλύτερη αντιμετώπιση είναι η πρόληψη που συνιστά τη χρησιμοποίηση υγιούς σπόρου, καλό αερισμό και μείωση της υπερβολικής υγρασίας.

Βοτρύτης (Botrytis cinerea): Ο μύκητας αυτός εμφανίζεται σε όλα τα στάδια ανάπτυξης των φυτών, αναπτύσσεται πολύ γρήγορα και εξαπλώνεται ταχύτατα. Όχι μόνο περιορίζει την παραγωγή καταστρέφοντας τα φυτά που προσβάλλει αλλά προκαλεί και μετασυλλεκτικά προβλήματα. Στην αρχή παρατηρούνται καφέ στίγματα ή κηλίδες που εξελίσσονται σε μαλακές σήψεις που αργότερα καλύπτονται από γκρίζα εξάνθηση, γι αυτό η ασθένεια αυτή ονομάζεται τεφρά σήψη. Συνθήκες υψηλής υγρασίας και κακού αερισμού ευνοούν την εξάπλωση του μύκητα.

Περονόσπορος (Bremia lactuca): Ευνοείται από συνθήκες υψηλής υγρασίας και εμφανίζεται με τη μορφή χλωρωτικών κηλίδων, στα κάτω φύλλα κυρίως. Στην κάτω επιφάνεια των κηλίδων εμφανίζεται λευκό επίχρισμα που είναι οι καρποφορίες του μύκητα. Αντιμετωπίζεται όπως ο βοτρύτης και η τήξη.

Ωίδιο (Erysiphe cichoracearum): Η εμφάνιση του μύκητα ευνοείται από συνθήκες υψηλής υγρασίας και θερμοκρασίας. Εμφανίζεται με τη μορφή κηλίδων με χαρακτηριστική λευκή εξάνθηση.

Σκληρωτινίαση (Sclerotinia sclerotiorum): Κοντά στην επιφάνεια του εδάφους, στον κορμό του φυτού και στα κάτω φύλλα εμφανίζονται μαλακές σήψεις που ευνοούνται από συνθήκες αυξημένης υγρασίας. Στο σημείο της σήψης εμφανίζεται άσπρο μυκήλιο και τα μαύρα σκληρώτια του μύκητα. Όπως και στις παραπάνω περιπτώσεις προτείνεται η μείωση της υπερβολικής υγρασίας στην ατμόσφαιρα και στο έδαφος, όπως και το προσεκτικό πότισμα ώστε να μη διαβρέχεται το φύλλωμα και ο λαιμός των φυτών.

Ιολογικές προσβολές στο μαρούλι (Ιοί που προσβάλλουν το μαρούλι)

Ιός του μωσαϊκού του μαρουλιού (Lettuce Mosaic Virus): Ο ιός του μωσαϊκού του μαρουλιού μεταφέρεται με το σπόρο αλλά και τις αφίδες που βοηθούν στη διάδοσή του ως ξενιστές. Τα φύλλα παρουσιάζουν την εικόνα μωσαϊκού από πράσινα και κίτρινα τμήματα, παραμορφώνονται και έχουν μικρή ανάπτυξη. Αντιμετωπίζεται με τη χρήση υγιούς σπόρου και την απομάκρυνση των προσβεβλημένων φυτών.

Με τα συχνά σκαλίσματα το φθινόπωρο και το χειμώνα εκτός από την απομάκρυνση των ζιζανίων, εκτίθενται τα αυγά και οι προνύμφες των εντόμων στις αντίξοες συνθήκες της επιφάνειάς του εδάφους.

Γενικές οδηγίες για ορθή πρακτική στην καλλιέργεια του μαρουλιού:

Αγορά πιστοποιημένου, υγιούς σπόρου.
Επιλογή ανθεκτικών ποικιλιών σε εχθρούς και ασθένειες κατάλληλων για την περιοχή και την εποχή καλλιέργειας.
Αφαίρεση και απομάκρυνση των προσβεβλημένων φυτών ή τμημάτων τους.
Διατήρηση των ενδεδειγμένων αποστάσεων φύτευσης για την ελεύθερη κυκλοφορία του αέρα.
Σωστή λίπανση, ποτίσματα και καλλιεργητικές φροντίδες διατηρούν τη γονιμότητα του εδάφους και εξασφαλίζουν την ομαλή ανάπτυξη της καλλιέργειας.
Προσεκτική παρατήρηση για πρόληψη και έγκαιρη αντιμετώπιση προβλημάτων.
Χρήση παγίδων για την παρατήρηση του πληθυσμού και το μερικό έλεγχο των εντόμων
Εφαρμογή κατάλληλων συστημάτων αμειψισποράς.

Πως γίνεται η συγκομιδή στο μαρούλι;

Η συγκομιδή του μαρουλιού γίνεται σταδιακά, 2-5 μήνες μετά τη σπορά, ανάλογα με την ποικιλία και την εποχή σποράς. Το μαρούλι τύπου Cos ή Romaine που είναι συνήθως πιο όψιμο μπορεί να χρειαστεί περισσότερο από 5 μήνες για να συγκομιστεί.

Η συγκομιδή γίνεται με το χέρι τις πρωινές ώρες που δεν επικρατεί υψηλή σχετική υγρασία, κόβοντας τα φυτά στο ύψος της επιφάνειας του εδάφους.

Οι τύποι Cos ή Romaine συγκομίζονται όταν η κεφαλή έχει «κλείσει», ενώ τα «κεφαλωτά» μαρούλια όταν ολοκληρωθεί πλήρως ο σχηματισμός της κεφαλής τους. Μετά τη συγκομιδή αφαιρούνται τα κατεστραμμένα εξωτερικά φύλλα και τοποθετούνται αμέσως στο ψυγείο.

Πως γίνεται η συντήρηση μαρουλιού;

Τα φυλλώδη λαχανικά όπως είναι το μαρούλι είναι ευαίσθητα, δε συντηρούνται για μεγάλο διάστημα και δεν καταψύχονται νωπά γιατί να κύτταρά τους δεν αντέχουν σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, αν και αντέχουν σε θερμοκρασίες κοντά στους 0^οC.

Στο ψυγείο (4-7^οC) συντηρούνται, με την προϋπόθεση ότι τοποθετούνται στεγνά (η υγρασία θα προκαλέσει σαπίσματα) σε χάρτινες σακούλες ή σε πλαστικές σακούλες τροφίμων (ακόμη καλύτερα αν υπάρχει η δυνατότητα αφαίρεσης του αέρα) μπορούν να συντηρηθούν για μια εβδομάδα περίπου.

Στη συντήρηση φυλάσσονται τα υγιή φυτά και φύλλα γιατί τα σκισίματα και οι πληγές μειώνουν το χρόνο συντήρησης. Οι πληγωμένοι και οι προσβεβλημένοι ιστοί αναπνέουν εντονότερα και μαραίνονται πιο γρήγορα.

Το πλύσιμο όλων των λαχανικών γίνεται πριν την κατανάλωση και όχι πριν τη συντήρηση, διαφορετικά μαραίνονται γρηγορότερα και μπορεί να σαπίσουν.

Δεν πρέπει τα φυλλώδη λαχανικά να συντηρούνται στο ψυγείο μαζί με καρπούς όπως τομάτες, μπανάνες, μήλα που παράγουν αιθυλένιο, το οποίο προάγει τη γήρανση των λαχανικών αυτών.

Βήματα για την βιολογική καλλιέργεια μαρουλιού

Επιλέγεται το κατάλληλο σημείο στο λαχανόκηπό για την εγκατάσταση της καλλιέργειας. Καθαρίζεται ο χώρος από υπολείμματα προηγούμενης καλλιέργειας, ζιζάνια και πέτρες.
Το έδαφος προετοιμάζεται με όργωμα ή σκάλισμα τουλάχιστον 15 ημέρες πριν από την εγκατάσταση της καλλιέργειας και προστίθεται καλά χωνεμένη κοπριά ή κομπόστ ως βασική λίπανση.
Μετά την κατεργασία του εδάφους σκάβονται οι γραμμές φύτευσης για το μαρούλι, το σπανάκι και το παντζάρι, ενώ για τη φράουλα διαμορφώνονται αναχώματα ύψους 20-30 εκ.
Εγκαθίσταται το αρδευτικό σύστημα.
Για την καλλιέργεια του μαρουλιού, οι σπόροι τοποθετούνται για προβλάστηση σε σπορείο. Το ίδιο συμβαίνει και για τη φράουλα, όταν επιλέγεται ο πολλαπλασιασμός με σπόρο. Η μεταφύτευση των φυταρίων γίνεται όταν έχουν αποκτήσει 3-4 κανονικά φύλλα.
Οι σπόροι του σπανακιού και του παντζαριού σπέρνονται απευθείας στο έδαφος στις οριστικές θέσεις καλλιέργειας.
Η άρδευση γίνεται ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούν. Στις βροχερές περιόδους τα ποτίσματα γίνονται πιο αραιά, ενώ στις πιο θερμές περιόδους γίνονται τακτικότερα.
Η εδαφοκάλυψη με άχυρα, πευκοβελόνες ή με φύλλα πλαστικού θα βοηθήσει στον έλεγχο των ζιζανίων.
Πάντοτε απομακρύνονται τα κίτρινα και προσβεβλημένα φύλλα για τον περιορισμό των εχθρών και ασθενειών.
Η συγκομιδή γίνεται ανάλογα με την ποικιλία και την εποχή σποράς για το μαρούλι και το σπανάκι. Το παντζάρι συγκομίζεται ανάλογα με το επιθυμητό μέγεθος της γογγυλόριζας. Στη φράουλα η συγκομιδή ξεκινά όταν οι καρποί αποκτήσουν ροζ-κόκκινο χρώμα.