Πώς να φροντίσετε σωστά τις ορχιδέες σας;

Ποιές οι φροντίδες χρειάζεται η ορχιδέας μας

Οι ορχιδέες είναι μία ξεχωριστή οικογένεια φυτών με πολλά περιζήτητα αλλά και πολλά σχεδόν άγνωστα είδη. Τα περισσότερα και τα πιο δημοφιλή είδη της οικογένειας κατάγονται από τροπικές περιοχές της Ασίας και της κεντρικής και νότιας Αμερικής. Παρόλα αυτά ορχιδέες υπάρχουν σε όλο τον κόσμο εκτός από τις περιοχές της Ανταρκτικής που καλύπτονται από παγετώνες. Τα γένη της οικογένειας Orchidaceae ξεπερνούν τα 800, ενώ υπάρχουν τουλάχιστον 25.000 είδη και πάνω από 30.000 καλλιεργούμενες ποικιλίες και υβρίδια.

Ορχιδέες αυτοφύονται σε πολλές περιοχές της Ελλάδας και ξεπερνούν τα 200 είδη. Οι περισσότερες ανήκουν στο γένος Ophris, αλλά υπάρχουν και αρκετά είδη που ανήκουν στα γένη Orchis, Serapians και αλλού.

Ο μύθος της ορχιδέας

Στην Αρχαία Ελληνική Μυθολογία, ο Όρχις ήταν γιός ενός σάτυρου και μίας νύμφης. Μετά από μία Διονυσιακή γιορτή και αφού είχε καταναλώσει πολύ κρασί, προσπάθησε να βιάσει μία ιέρεια του Διόνυσου. Για την ιεροσυλία του τιμωρήθηκε και διαμελίστηκε από άγρια θηρία. Ο πατέρας του ζήτησε από τους θεούς να επαναφέρουν το γιό του στη ζωή κι εκείνοι αποφάσισαν να τον επαναφέρουν, μετατρέποντάς τον σε λουλούδι, την ορχιδέα!

Όπως είναι λογικό τα είδη μιας τόσο μεγάλης οικογένειας έχουν μεταξύ τους πολλές διαφορές όμως όλες οι ορχιδέες είναι πολυετή, ποώδη και ανθοφόρα φυτά.

Χαρακτηριστικά της ορχιδέας

Ανάπτυξη: Τα διάφορα είδη μπορεί να έχουν οριζόντια (συμποδιακή) ή κατακόρυφη (μονοπόδιακή) ανάπτυξη. Στις ορχιδέες με οριζόντια ανάπτυξη από το ρίζωμα της προηγούμενης χρονιάς αναπτύσσεται ένας ψευδοβολβός από τον οποίο παράγεται η νέα βλάστηση (φύλλα και άνθη). Στη βάση του ψευδοβολβού δημιουργείται νέο ρίζωμα που θα δώσει τον ψευδοβολβό της νέας περιόδου κ.ο.κ.

Στην ορχιδέα με κατακόρυφη ανάπτυξη ο βλαστός αναπτύσσεται κατακόρυφα από έναν οφθαλμό και τα νέα φύλλα παράγονται κάθε χρόνο στην κορυφή. Τα άνθη αναπτύσσονται στις μασχάλες των φύλλων.

Κάποιες ορχιδέες με κατακόρυφη ανάπτυξη φτάνουν σε ύψος 10 ή ακόμα και 20 m, και μοιάζουν με αναρριχώμενα φυτά. 

Ριζικό σύστημα: Μπορεί να είναι ρίζωμα, κόνδυλος ή βολβός. Κάποιες ορχιδέες έχουν δύο βολβούς όπου ο ένας λειτουργεί σαν αποθηκευτικό όργανο και ο άλλος δημιουργεί τη νέα βλάστηση. Άλλα είδη δημιουργούν ψευδοβολβούς και άλλα εναέριες ρίζες.

Σε πολλές ορχιδέες οι εναέριες ρίζες είναι ιδιαίτερα διακοσμητικές και χρησιμοποιούνται στην ανθοδετική ανεξάρτητα από τα άνθη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι ορχιδέες του γένους Vanda.

Φύλλα:  Μπορεί να είναι ωοειδή, λογχοειδή ή σφαιρικά, μεγάλα ή πιο μικρά. Γενικά είναι προσαρμοσμένα στις συνθήκες της περιοχής που αναπτύσσεται το κάθε είδος. Έτσι ορχιδέες που αναπτύσσονται σε περιοχές με πολύ ήλιο, ζέστη και ξηρασία έχουν φύλλα παχιά, με δερματώδη υφή. Αντίθετα είδη ορχιδέας που αναπτύσσονται σε σκιερές περιοχές με περισσότερη υγρασία έχουν φύλλα μακριά και λεπτά.

Άνθη: Ανάλογα με το είδος και την ποικιλία τα άνθη παρουσιάζουν μεγάλες διαφορές. Αναπτύσσονται μόνα τους ή πολλά μαζί, σε ταξιανθίες, έχουν διαφορετική εμφάνιση με ένα ή περισσότερα χρώματα και μπορεί να είναι αρωματικά ή όχι.  Ένα από τα κοινά χαρακτηριστικά όλης της οικογένειας είναι η ζυγομορφία των ανθέων, δηλαδή η συμμετρία τους προς τον κατακόρυφο άξονα. Επιπλέον αποτελούνται από τρία πέταλα και τρία σέπαλα. Στις περισσότερες ορχιδέες τα τρία σέπαλα μοιάζουν μεταξύ τους ενώ από τα πέταλα, τα δύο είναι παρόμοια και το τρίτο έχει ιδιαίτερη μορφή και ονομάζεται χείλος.

Άνθη ορχιδέας Phalaenopsis

Οι δημοφιλέστερες ποικιλίες ορχιδέας

Phalaenopsis: Οι πιο γνωστές ορχιδέες για ανάπτυξη σε γλάστρα και διακόσμηση εσωτερικών χώρων. Είναι πολύ εύκολες στην καλλιέργεια και ανθίζουν για μεγάλο διάστημα. Έχουν κατακόρυφη ανάπτυξη και μπορεί να δημιουργούν εναέριες ρίζες. Αναπτύσσουν λίγα αλλά μεγάλα φύλλα στη βάση τους με δερματώδη υφή. Τα άνθη εμφανίζονται ομαδικά, σε ταξιανθίες, πάνω σε στελέχη με μεγάλο μήκος. Κάθε φυτό μπορεί να έχει 2-4 ταξιανθίες, κάθε μία από τις οποίες έχει 8-10 άνθη. Τα άνθη είναι πολύ εντυπωσιακά με διάφορα χρώματα και διάμετρο 8-10 cm. Συνήθως εμφανίζονται στο τέλος του χειμώνα με αρχές της άνοιξης. Πάνω στο φυτό τα άνθη μπορεί να διαρκέσουν μέχρι και τρεις μήνες. Τα κομμένα άνθη μπορούν να διατηρηθούν για 1-2 εβδομάδες από όταν κοπούν.

Cymbidium: Επίσης καλλιεργούνται σε γλάστρες, αλλά μπορούν την άνοιξη και το καλοκαίρι να διακοσμήσουν και εξωτερικούς χώρους, αρκεί να προστατεύονται από τον ήλιο. Έχουν οριζόντια ανάπτυξη και δημιουργούν πολλά φύλλα, λεπτά και μακρόστενα με μήκος περίπου 60 cm. Τα άνθη αναπτύσσονται σε ταξιανθίες πάνω σε μακριά στελέχη. Τα νεαρά φυτά δημιουργούν 4-5 ταξιανθίες και τα μεγαλύτερα μέχρι και 30. Κάθε ταξιανθία έχει 10-25 άνθη. Οι περισσότερες ορχιδέες Cymbidium ανθίζουν τον Φεβρουάριο – Μάιο, ενώ τα κομμένα άνθη μπορούν να διατηρηθούν για 4-6 εβδομάδες.

Cattleya: Είναι ίσως οι ορχιδέες με τα πιο εντυπωσιακά άνθη. Χρησιμοποιούνται κυρίως για το κομμένο λουλούδι τους αφού σαν γλαστρικά φυτά δεν αναπτύσσουν πολλά άνθη και υποφέρουν από τις θερμοκρασιακές διακυμάνσεις. Τα κομμένα λουλούδια έχουν διάρκεια ζωής 1-2 εβδομάδες.

Dendrobium: Έχουν πολύ κομψά άνθη και στην αυτοφυή μορφή τους ζουν σε κορμούς δέντρων. Χρησιμοποιούνται κυρίως στην ανθοδετική αφού δημιουργούν ανθικά στελέχη με μήκος έως 1 m και μέχρι 100 άνθη. Τα περισσότερα είδη το χειμώνα πέφτουν σε λήθαργο και αναβλαστάνουν την άνοιξη.

Vanda: Έχουν πολύ μεγάλη αξία στην παραγωγή κομμένου λουλουδιού. Τα άνθη τους είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακά, πολλές φορές αρωματικά και με μεγάλη διάρκεια. Τα κομμένα λουλούδια διαρκούν περίπου για τρεις εβδομάδες. Σαν καλλωπιστικά φυτά δεν θεωρούνται εύκολα στη συντήρησή τους καθώς χρειάζονται τακτικές περιποιήσεις και ιδιαίτερες συνθήκες ανάπτυξης.

Η βανίλια και το Σαλέπι παράγονται από δύο διαφορετικά είδη ορχιδέας. Η βανίλια παράγεται από τους αποξηραμένους λοβούς της ορχιδέας Vanilla planifolia και το σαλέπι από ξηρούς κονδύλους διάφορων ορχιδέων αλλά κυρίως του είδους Orchis mascula

Άνθη ορχιδέας Cymbidium

Φροντίδες που χρειάζεται η ορχιδέα σας

Θέση και θερμοκρασία

Phalaenopsis: Δεν συμπαθούν το άμεσο ηλιακό φως και αναπτύσσονται καλά σε ανατολικό παράθυρο, που δέχεται τον απαλό πρωινό ήλιο, είτε σε σκιασμένη θέση με νότια ή δυτική έκθεση. Στο φυσικό τους περιβάλλον ευδοκιμούν σε θερμοκρασίες 20-35^oC, ωστόσο μπορούν να προσαρμοστούν στις θερμοκρασιακές συνθήκες που συνήθως επικρατούν στους εσωτερικούς χώρους (15-35^oC).

Οι Phalaenopsis χρειάζονται υψηλή υγρασία στο χώρο που αναπτύσσονται. Έτσι δεν πρέπει αν τοποθετούνται κοντά σε πηγές θερμότητας που μειώνουν την υγρασία ή ξηραίνουν την ατμόσφαιρα όπως καλοριφέρ, air-conditions και θερμάστρες.

Cymbidium: Επίσης δεν αρέσκονται στο άμεσο ηλιακό φως και χρειάζονται λίγες ώρες απαλό φως το πρωί και σκιά τις υπόλοιπες ώρες. Οι καταλληλότερες θέσεις είναι μπροστά σε παράθυρα με ανατολική ή νοτιοανατολική έκθεση. Το καλοκαίρι μπορούν να βγουν σε εξωτερικό χώρο αρκεί να σκιάζονται. Θερμοκρασίες κάτω των 7^oC καθώς και ο παγετός θα καταστρέψουν τις ορχιδέες. Αντέχουν στη ζέστη του καλοκαιριού, αλλά θερμοκρασίες πάνω από 35^oC προκαλούν εγκαύματα στα φύλλα και καταστροφή των φυτών.

Τα φύλλα των Cymbidium πρέπει να έχουν απαλό πράσινο χρώμα. Όταν γίνονται σκουρόχρωμα πιθανότατα δεν δέχονται αρκετό φως και θα έχουν μειωμένη ανθοφορία.    

Πότισμα- λίπανση

Phalaenopsis: Απαιτούν πότισμα μία φορά την εβδομάδα, ενώ κατά την άνθιση μπορούν να ποτίζονται κάθε δέκα μέρες. Συνήθως όταν έχουν ανάγκη από νερό, οι ρίζες τους παίρνουν έναν ασημί χρωματισμό. Χρειάζονται καλή αποστράγγιση γιατί η πολύ υγρασία στη γλάστρα θα σαπίσει τις ρίζες. Δεν πρέπει να μένει νερό στο πάνω μέρος του φύλλου της κορυφής, ιδιαίτερα το χειμώνα, γιατί αν σαπίσει η κορυφή του φυτού η ορχιδέα δε θα δημιουργήσει νέα βλάστηση και θα χαλάσει.  Η λίπανση μπορεί να γίνει με ένα πλήρες λίπασμα ή με λίπασμα για ορχιδέες. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα και της άνθισης, επαναλαμβάνεται μία φορά το μήνα, ενώ όταν το φυτό δημιουργεί τη νέα του βλάστηση, σίγουρα θα ευνοηθεί από συχνότερες λιπάνσεις κάθε 10-15 μέρες.

Cymbidium: Το φθινόπωρο, την άνοιξη και το καλοκαίρι χρειάζονται περισσότερο νερό σε σχέση με τις Phalaenopsis. Το υπόστρωμα πρέπει να παραμένει υγρό και το καλοκαίρι χρειάζεται ακόμα και καθημερινό πότισμα. Το χειμώνα κατά την άνθηση, το πότισμα περιορίζεται πολύ και γίνεται τόσο συχνά ώστε να μην μένει τελείως στεγνό το υπόστρωμα, κάθε 7-10 μέρες, ανάλογα με τις συνθήκες. Είναι αρκετά ευαίσθητες στα άλατα του νερού που δημιουργούν ξηράνσεις και καφέτιασμα στα φύλλα. Η λίπανση πρέπει να είναι προσεκτική καθώς το πολύ άζωτο θα οδηγήσει σε δημιουργία πολλών φύλλων και λίγων ανθέων. Επιλέγεται είτε λίπασμα για ορχιδέες που εφαρμόζεται κάθε δύο μήνες, εκτός από την περίοδο της άνθισης, ή κάποιο λίπασμα αργής αποδέσμευσης σε κόκκους, που εφαρμόζεται μία φορά την άνοιξη, μετά την ανθοφορία.

Υπόστρωμα και μεταφύτευση

Οι περισσότερες ορχιδέες είναι επιφυτικές, αναπτύσσονται πάνω σε κορμούς δέντρων ή βράχους και παίρνουν τα στοιχεία που χρειάζονται από την οργανική ουσία που συγκεντρώνεται στις σχισμές. Στη γλάστρα χρειάζονται υπόστρωμα παρόμοιο με το φυσικό τους περιβάλλον. Τα υποστρώματα αυτά αποτελούνται από φλοιούς πεύκου ή ελάτης, ρίζες, βλαστούς και φυλλόχωμα. Υπάρχουν όμως και ορχιδέες επίγειες, που αναπτύσσονται στο έδαφος και χρειάζονται υπόστρωμα με αρκετή οργανική ουσία καλό αερισμό και πολύ καλή αποστράγγιση.

Phalaenopsis: Είναι επιφυτικές ορχιδέες και αναπτύσσονται σε υπόστρωμα που κυρίως περιέχει φλοιό πεύκου ή ελάτης. Χρειάζονται μεταφύτευση όταν οι ρίζες έχουν καλύψει όλη τη γλάστρα, μπορεί κάθε δύο χρόνια. Η καταλληλότερη περίοδος είναι μετά την άνθιση.

Κατά τη μεταφύτευση της Phalaenopsis:

• αφαιρείται όσο είναι δυνατόν το υπόστρωμα ανάμεσα από τις ρίζες, χωρίς αυτές να τραυματιστούν.
• Στη συνέχεια απομακρύνονται ξερές ή σάπιες ρίζες,
• ενώ αν υπάρχουν ξερά ή σάπια φύλλα στη βάση του φυτού, κόβονται με ψαλίδι.
• Το καθαρό πλέον φυτό φυτεύεται στη μεγαλύτερη γλάστρα όπου έχει τοποθετηθεί το υπόστρωμα και συμπληρώνεται όσο ακόμα υπόστρωμα χρειάζεται.

Cymbidium: Είναι ημιεπίγειες ορχιδέες και χρειάζονται ελαφρύ υπόστρωμα πλούσιο σε οργανική ουσία. Ένα υπόστρωμα με τύρφη, φλοιό ελάτης ή πεύκου και αμμοπηλώδες χώμα σε ίσες αναλογίες, είναι κατάλληλο για την καλλιέργειά τους. Δεν χρειάζονται συχνά αλλαγή γλάστρας και η μεταφύτευση γίνεται περίπου κάθε τέσσερα χρόνια. Συχνά λέγεται ότι στις Cymbidium αρέσει να είναι στριμωγμένες. Στην πραγματικότητα, δίνουν προτεραιότητα στη βλαστική τους ανάπτυξη προκειμένου να εξαπλωθούν, με αποτέλεσμα πρώτα να καλύπτουν με νέα βλάστηση όλο το διαθέσιμο χώρο και μετά να ανθίζουν. Έτσι μία χρονιά μετά τη μεταφύτευση μπορεί να ανθίσουν λίγο ή καθόλου.

Κείμενα: Έφη Νυδριώτη, Γεωπόνος ΓΠΑ, MSc