Έντομα και ασθένειες στην ελιά

Βασικές προσβολές από έντομα και ασθένειες στην ελιά

Η ελιά είναι μια από τις σημαντικότερες καλλιέργειες της χώρας μας. Παρουσιάζουμε συνοπτικά, χρησιμοποιώντας και φωτογραφικό υλικό, τις κυριότερες προσβολές από έντομα, ακάρεα καθώς και τις συνηθέστερες ασθένειες που οφείλονται από μύκητες και βακτήρια.

Κείμενο – Φωτογραφίες: Πάνος Λαμπρόπουλος – Γεωπόνος ΓΠΑ M.Sc.

Έντομα που προσβάλλουν την ελιά

Δάκος (Bactrocera olea)

Ο δάκος είναι το πιο κοινό από τα έντομα που προσβάλλουν την ελιά και προκαλεί κάθε χρόνο σημαντικές ζημιές στην συνολική παραγωγή ελαιοκάρπου αλλά και στην ποιότητα του λαδιού. Το καλοκαίρι τα θηλυκά γεννούν τα αυγά τους στο εσωτερικό των καρπών και οι προνύμφες τρέφονται από τους καρπούς για να αναπτυχθούν.

Επιπλέον, η οπή που δημιουργείται για την ωοτοκία, γνωστή και ως νήγμα του δάκου, εξυπηρετεί και την ωοτοκία ενός άλλου εντόμου, της κηκιδόμυγας, αλλά και την εγκατάσταση του μύκητα της ξεροβούλας. Προληπτικά, πριν γεννήσουν τα θηλυκά, πραγματοποιούνται ψεκασμοί που μαζί με το εντομοκτόνο προστίθεται και ελκυστική ουσία. Για την καταπολέμηση του εντόμου γίνεται και μαζική παγίδευση με εντομοπαγίδες.

 

Πυρηνοτρήτης (Prays oleae)

Ο πυρηνοτρήτης εμφανίζει τρεις γενιές το χρόνο. Η προνύμφη της πρώτης γενιάς μπαίνει στα κλειστά άνθη για να τραφεί και ονομάζεται ανθοφάγος ή ανθόβιος. Η προνύμφη της δεύτερης γενιάς ονομάζεται καρποφάγος ή καρπόβιος και προκαλεί τη μεγαλύτερη ζημιά και της τρίτης γενιάς τρέφεται από τα φύλλα, τις νεαρές κορυφές των βλαστών και τους οφθαλμούς και ονομάζεται φυλλοφάγος ή φυλλόβιος. Χημικά καταπολεμάτε με ψεκασμούς με οργανοφωσφορούχα εντομοκτόνα. Επιπλέον έχει πολλούς φυσικούς εχθρούς, που σε μία βιολογική καλλιργεια μπορούν να διατηρήσουν τους πληθυσμούς του εντόμου σε μη ζημιογόνα επίπεδα.

 

Βαμβακάδα (Euphyllura olivina)

Η βαμβακάδα είναι μικρό ημίπτερο (ψύλλα της ελιάς) που προσβάλλει τα φύλλα, τα άνθη, της κορυφές της νέας βλάστησης και τους τρυφερούς βλαστούς και απομυζεί τους χυμούς του φυτού. Συνήθως τα ανήλικα άτομα δημιουργούν αποικίες των 10-30 ατόμων και καλύπτουν το σώμα τους αλλά και τα προσβεβλημένα σημεία με το χαρακτηριστικό λευκό έκκριμα που παράγουν. Συνήθως δεν γίνεται αντιμετώπιση.

 

Λεκάνιο (Saissetia aleae), Φιλίππια (Philippia follicularis, Ph. oleae) και άλλα κοκκοειδή

Το λεκάνιο προσβάλει τα φύλλα, τους τρυφερούς βλαστούς και τα νεαρά κλαδιά, μυζεί του χυμούς του δέντρου και τελικά το εξασθενεί. Επιπλέον εκκρίνει μελιτώδη εκκρίματα που ρυπαίνουν το δέντρο και ενισχύουν την ανάπτυξη μυκήτων.

Παρόμοια είναι και η ζημιά που προκαλεί η φιλίππια. Άλλα κοκκοειδή που προσβάλλουν τη ελιά χωρίς να δημιουργούν μεγάλες ζημιές είναι η πολλίνια, η παρλατόρια και το ασπιδιώτους.

Τα κοκκοειδή καταπολεμούνται δύσκολα με χημικά εντομοκτόνα γιατί προστατεύονται κάτω από τις κατασκευές που δημιουργούν. Το λεκάνιο έχει αρκετούς φυσικούς εχθρούς που διατηρούν τον πληθυσμό του σε χαμηλά επίπεδα.

 

Ρυγχίτης (Rhynchites cribripennis)

Τα ενήλικα άτομα του ρυγχίτη τρέφονται από τα φύλλα, τις τρυφερές κορυφές των βλαστών και τους νεαρούς καρπούς, ενώ τα θηλυκά γεννάνε τα αυγά τους στους καρπούς και οι προνύμφες τρέφονται από τα σπέρματα.

Οι νεαροί καρποί παθαίνουν τη μεγαλύτερη ζημιά. Χημικά το έντομο καταπολεμάται με ανοιξιάτικους ψεκασμούς με εντομοκτόνο επαφής. Στη βιολογική καλλιέργεια, τα κλαδιά των δέντρων τινάζονται, τα έντομα πέφτουν στο έδαφος και συλλέγονται.

Το στρώσιμο υφάσματος στη βάση των δέντρων διευκολύνει αυτή τη διαδικασία.

 

Ακάρεα που προσβάλλουν την ελιά

Eriophyes oleae, Eriophyidae

Aculops benekii, Eriophyidae

 

Ασθένειες της ελιάς που προκαλούνται από Μύκητες και Βακτήρια.

 

Βερτισιλλίωση (Verticillium dahlia)

Τα φύλλα της ελιάς ξεραίνονται αλλά δεν πέφτουν αμέσως . Όσο εξαπλώνεται η προσβολή του μύκητα ξεραίνονται βλαστοί, ακόμα κι μεγάλα κλαδιά. Η καταπολέμηση του μύκητα είναι πολύ δύσκολη αφού δεν υπάρχρουν κατάλληλα χημικά σκευάσματα και έτσι λαμβάνονται μόνο προληπτικά μέτρα για την προστασία της καλλιέργειας. Η καλλιέργεια του εδάφους αποφεύγεται και συνιστάται να εφαρμόζεται ηλιοαπολύμανση του εδάφους.

 

Γλοιοσπόριο (Gloeosporium olivarum)

Όταν οι καρποί αρχίζουν να ωριμάζουν εμφανίζονται πάνω τους σκούρες κηλίδες οι οποίες σταδιακά μπορεί να καλύψουν όλο τον κορμό. Στο σημείο της κηλίδας ο καρπός ζαρώνει, ενώ μπορεί να εμφανίζονται και μαύρα στίγματα. Κηλίδες αναπτύσσονται και στα φύλλα. Για την καταπολέμεση του μύκητα πραγματοποιούνται δύο ψεκασμοί με χαλκούχο μυκητοκτόνο. Ο πρώτος πρέπει γίνεται όταν οι καρποί αρχίζουν να ωριμάζουν και ο δεύτερος ένα μίνα μετά τον πρώτο.

 

Κυκλοκόνιο (Spilocaea oleagina)

Στην πάνω επιφάνεια των φύλλων εμφανίζονται χαρακτηριστικές κυκλικές κηλίδες. Σε προχωρημένες προσβολές πέφτουν τα φύλλα, τα άνθη με αποτέλεσμα τα δέντρα να εξασθενούν. Προληπτικά εφαρμόζονται ψεκασμοί με χαλκούχα μυκητοκτόνα την άνοιξη και το φθινόπωρο.

 

Ξεροβούλα ή σαπιοβούλα (Camarosporium dalmatica)

Ο μύκητας που την προκαλεί μεταφέρετε στους καρπούς της ελιάς με τη κηκιδόμυγα, έντομο που παρασιτεί στο δάκο της ελιάς. Έτσι η ξεροβούλα προσβάλει μόνο τους καρπούς που έχουν προσβληθεί πρώτα από δάκο. Στους άγουρους καρπούς εμφανίζονται μικρές καστανές κηλίδες γύρω από το νύγμα του δάκου. Ο καρπός στην περιοχή αυτή ξηραίνεται και έχει υφή που μοιάζει με φελλό. Στους ώριμους καρπούς η προσβολή εμφανίζεται ως σαπιοβούλα και συνήθως οι καρποί σαπίζουν και αφυδατώνονται.

 

Φυματίωση ή καρκίνωση της ελιάς (Pseudomanas syringae pv. savastanoi)

Στα κλαδιά, τους βραχίονες και στον κορμό των δέντρων δημιουργούνται χαρακτηριστικοί όγκοι που αρχικά είναι μαλακοί και στη συνέχεια σκληραίνουν. Σε μεγάλες προσβολές οι όγκοι ενώνονται και τα κλαδιά ξεραίνονται. Στους καρπούς πολλές φορές δημιουργούνται κηλίδες που μειώνουν την εμπορική τους αξία.

Δεν υπάρχει χημικός τρόπος καταπολέμησης του βακτηρίου και έτσι λαμβάνονται μόνο τα προληπτικά μέτρα για την προστασία των δέντρων από την προσβολή.

Οι όγκοι στους βραχίονες και τον κορμό, μπορούν να αφαιρεθούν με κοφτερό μαχαίρι. Στη συνέχεια η τομή πρέπει να καλύπτεται με βορδιγάλειο πολτό για να επουλωθεί η πληγή.

 

Ζημιές ελαιόδενδρων από παγετό και χαμηλές θερμοκρασίες.

Οι ζημιές που προκαλούνται στα ελαιόδεντρα από παγετό εξαρτώνται από την ένταση αλλά και τη διάρκεια του παγετού. Οι ζημιές αυτές μπορεί να εμφανιστούν σε όλο το δέντρο ή σε τμήμα του.

Το πρώτο σύμπτωμα είναι τα ξερά φύλλα που δεν πέφτουν αμέσως και το δέντρο φαίνεται σαν να έχει καεί. Σε ισχυρότερους παγετούς παρατηρείται μεταχρωματισμός στο φλοιό και το ξύλο του δέντρου που παίρνουν μαύρο χρώμα.

Ακόμα μπορεί να σχιστεί ο φλοιός και να ανασηκώνεται εύκολα. Όταν η θερμοκρασία πέσει κάτω από τους -11^οC τα ελαιόδεντρα μπορεί να καταστραφούν.

Μετά από παγετό ή χαλάζι, τα δέντρα είναι ευάλωτα στον μύκητα που προκαλεί τη φυματίωση (ή καρκίνωση) της ελιάς. Για αυτό αμέσως μετά τον παγετό γίνεται ψεκασμός των δέντρων με χαλκούχα μυκητοκτόνα σκευάσματα.

Επιπλέον μετά από παγετό αποφεύγεται η λίπανση με αζωτούχα λιπάσματα και το κλάδεμα. Το κλάδεμα πρέπει να γίνεται μετά την ανοιξιάτικη βλάστηση, για να εκτιμηθεί και η ζημιά που έχει προκληθεί.

Όταν η ζημιά δεν είναι μεγάλη, το κλάδεμα συνίσταται στην αφαίρεση των βλαστών που έχουν υποστεί βλάβες. Σε μεγαλύτερες ζημιές θα χρειαστεί να αφαιρεθούν και μεγάλα κλαδιά ακόμα και ολόκληροι βραχίονες.

Τα προσβεβλημένα κλαδιά, κλαδεύονται λόγο πάνω από το σημείο που έχουν αναβλαστήσει. Οι βραχίονες κλαδεύονται 20-30 cm πάνω από το σταύρωμά τους με τον κορμό. Ανάλογα με την έκταση της ζημιάς, τα δέντρα μπορούν να είναι ξανά παραγωγικά μετά από 2-4 χρόνια.

 

Προληπτικές εργασίες στις ελαιοκαλλιέργειες για μείωση των προσβολών από έντομα και ασθένειες 

• Η χρήση εντομοκτόνων καταστρέφουν και τους φυσικούς εχθρούς των βλαβερών εντόμων.
• Το κλάδεμα πρέπει να γίνεται προσεκτικά για να μη δημιουργούνται στα δέντρα πληγές και διευκολύνονται οι προσβολές από μύκητες.
• Τα προσβεβλημένα τμήματα των ελαιόδεντρων πρέπει να κόβονται, να απομακρύνονται από την καλλιέργεια και να καταστρέφονται.
• Δεν πρέπει να κλαδεύονται τα δέντρα όταν ο καιρός είναι βροχερός.