Καλλιεργώ μηλοειδή: Μηλιά, αχλαδιά, κυδωνιά

Η μηλιά, η αχλαδιά και η κυδωνιά είναι φυλλοβόλα δέντρα που ανήκουν στην οικογένεια Rosaceae και στην υποοικογένεια Pomoideae. Γενικά αναφέρονται ως «γιγαρτόκαρπα», από τα γίγαρτα, δηλαδή τους σπόρους που περιέχει ο καρπός τους. Είναι δε από τα δέντρα που σπάνια απουσιάζουν από έναν ελληνικό κήπο, εφόσον φυσικά ευδοκιμούν στην περιοχή που αυτός βρίσκεται. Τα οπωροφόρα δέντρα ζουν πολλά χρόνια και είναι εξαιρετικά διακοσμητικά, ιδιαίτερα την περίοδο που βρίσκονται στην ανθοφορία. Εκτός αυτού προσφέρουν τη μεγάλη ευχαρίστηση που νιώθει κανείς, όταν κόβει φρέσκα φρούτα από τον κήπο του. Παρακάτω θα αναφερθούμε στa τρία πιο κοινά χειμωνιάτικα φρούτα, το μήλο, το αχλάδι και το κυδώνι και σε όλα όσα πρέπει να ξέρετε για τις διάφορες ποικιλίες τους και για τη σωστή καλλιεργητική τους τεχνική και φροντίδα.

Φυτεύω μηλοειδή: μηλιά, αχλαδιά, κυδωνιά.

Σπορά – μεταφύτευση των μηλοειδών

Δενδρύλλια γιγαρτοκάρπων (μηλοειδών) πωλούνται σε αρκετά φυτώρια καλλωπιστικών, αλλά φυσικά υπάρχουν εξειδικευμένα και πολύ πιο αξιόπιστα φυτώρια καρποφόρων δέντρων. Στη μηλιά και στην αχλαδιά, το δενδρύλλιο που φυτεύουμε, αποτελείται από το υποκείμενο και το εμβόλιο ή ποικιλία. Το υποκείμενο παρέχει το ριζικό σύστημα, προσδίδει ανάλογα με τις ιδιότητές του κάποιες αντοχές στο φυτό (π.χ. σε αντίξοες εδαφικές συνθήκες) και επιδρά τόσο στη ζωηρότητα της βλάστησης του εμβολίου όσο και στην πρωιμότητα και αποδοτικότητα αυτού.

ΔΕΝ μπορούν να εμβολιαστούν οποιεσδήποτε ποικιλίες σε ένα υποκείμενο, εκτός μόνο από τις συμβατές με αυτό. Αν υπάρχει περίπτωση «ασυμφωνίας» υποκειμένου και εμβολίου, το εμβόλιο θα αποκολληθεί. Ειδικότερα στη μηλιά, χρησιμοποιούνται κλωνικά  υποκείμενα, κάποια από τα οποία προσδίδουν ελαφρό νανισμό στα δέντρα και η ανάπτυξή τους είναι σαφώς μικρότερη από τα γνωστά μας ψηλά και υπερβολικά ανεπτυγμένα δέντρα. Αυτά τα δέντρα φτάνουν σε πλήρη καρποφορία τον 5^ο-6^ο χρόνο. Όταν αγοράζουμε δενδρύλλια καρποφόρων, μαθαίνουμε πάντα το υποκείμενο και την ποικιλία, καθώς και πιθανές ιδιαιτερότητες του φυτού, όπως η ανάγκη υποστήλωσης. Στην αχλαδιά χρησιμοποιούνται ως υποκείμενα επιλογές κυδωνιάς για να επιτευχθεί μερικός νανισμός και ταχύτερη είσοδος στην καρποφορία (από το 3ο- 4ο έτος). Μόνο στη κυδωνιά χρησιμοποιούνται ως υποκείμενα σπορόφυτα του φυτού και σε αυτά εμβολιάζεται η ποικιλία.

Οι γνωστότερες ποικιλίες μήλων είναι:

• το πρώιμο φιρίκι, που ωριμάζει τον Αύγουστο και έχει πρασινοκίτρινο φλοιό με κόκκινες κηλίδες,
• η ομάδα Red Delicious, που διακρίνεται από μεγάλους καρπούς με κόκκινο φλοιό,
• η ομάδα Golden Delicious με κιτρινοπράσινο φλοιό, αρωματική σάρκα και ωρίμανση το Σεπτέμβριο και
• η Granny Smith, που ωριμάζει τον Οκτώβριο και έχει βαθυπράσινο παχύ φλοιό και υπόξινη χυμώδη σάρκα.

Οι  ποικιλίες της αχλαδιάς διακρίνονται σε

• Καλοκαιρινές, όπως η Κοντούλα, η Τσακώνικη και η Williams (ποικιλία που συνδυάζει υπέροχη γεύση και πολύ καλή ποιότητα κομπόστας!) που ωριμάζουν τον Ιούλιο – Αύγουστο και
• Φθινοπωρινές όπως η Passa Crassana (μεγάλο, μηλοφόρο, καφετί αχλάδι) που ωριμάζει τον Οκτώβριο.

Πότε φυτεύουμε μηλιά, αχλαδιά και κυδωνιά.

Σε αρκετές περιπτώσεις τα φυλλοβόλα καρποφόρα φυτά διατίθενται στα φυτώρια γυμνόρριζα  και κατά συνέπεια η ενδεικνυόμενη περίοδος φύτευσης είναι από Νοέμβριο έως και Μάρτιο. Βέβαια εξαιρούνται οι περίοδοι παγωνιάς. Προμηθευόμαστε δενδρύλλια με καλή υγιεινή κατάσταση και πάντα ελέγχουμε το σημείο εμβολιασμού για πιθανή αρχή αποκόλλησης του εμβολίου.

Επιλέγουμε στον κήπο τη θέση φύτευσης, έχοντας πάντα στο μυαλό μας ότι το δέντρο μεγαλώνοντας θα καταλάβει αρκετό χώρο. Ανοίγουμε λάκκους όπως γνωρίζουμε για όλες τις υπόλοιπες φυτεύσεις και τοποθετούμε το δενδρύλλιο έτσι, ώστε το σημείο εμβολιασμού να είναι αρκετά υψηλότερα από την επιφάνεια του εδάφους.

ΑΝ ΣΚΕΠΑΣΟΥΜΕ ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΕΜΒΟΛΙΑΣΜΟΥ ΜΕ ΕΔΑΦΟΣ, το πιο πιθανό είναι να ριζοβολήσει η ποικιλία αχρηστεύοντας έτσι την αξία του υποκειμένου. Αφού κλείσουμε το λάκκο και πιέσουμε ελαφρά για καλή επαφή των ριζών με το έδαφος, φροντίζουμε να ποτίζουμε συχνά το δενδρύλλιο. Μια μέτρια λίπανση καθώς και η συχνή απομάκρυνση ζιζανίων, είναι ιδιαίτερα ευεργετικά για την εγκατάσταση του δενδρυλλίου.

Τόσο οι μηλιές όσο και οι αχλαδιές είναι δέντρα ψυχρών περιοχών και απαιτούν έναν ελάχιστο αριθμό ωρών σε χαμηλές θερμοκρασίες για να διακοπεί ο λήθαργος των οφθαλμών, οι οποίοι θα δώσουν αργότερα τη νέα βλάστηση και την καρποφορία. Αυτό πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ανάλογα με την περιοχή  στην οποία βρισκόμαστε.

Η μηλιά έχει τις περισσότερες απαιτήσεις (min 900h) σε συνολικό αριθμό ωρών σε θερμοκρασίες χαμηλότερες από 7^οC. Οι ήπιοι – θερμοί χειμώνες είναι περιοριστικοί για το δέντρο, με αποτέλεσμα την αδύνατη βλάστηση, την περιορισμένη καρποφορία και την ασύγχρονη ωρίμανση. Αρκετά ψηλές είναι και οι απαιτήσεις της αχλαδιάς σε χαμηλές θερμοκρασίες, ενώ αντίθετα η κυδωνιά καλλιεργείται σε πιο ζεστά μέρη χωρίς πρόβλημα.

Εκτός των απαιτήσεων σε ψύχος, ένας σημαντικός παράγοντας για την καλή καρποφορία είναι η σωστή επικονίαση και γονιμοποίηση των ανθέων. Οι περισσότερες ποικιλίες μηλιάς και αχλαδιάς δεν επικονιάζονται. Γονιμοποιούνται από τη δικιά τους γύρη, αλλά και από γύρη άλλων ποικιλιών. Απαιτούν ένα «δέντρο – επικονιαστή» ποικιλίας συμβατής με αυτή που επιθυμούμε. Καλό είναι να υπάρχει στον κήπο ή στην κοντινή μας περιοχή μια «επικονιάστρια ποικιλία» του δέντρου που έχουμε και επίσης οι δύο ποικιλίες να «συνανθούν» ώστε να εξασφαλίζεται η καλύτερη δυνατή καρποφορία και των δύο δέντρων.

Καλλιεργητικές Φροντίδες

Κλάδεμα της μηλιάς, αχλαδιάς και κυδωνιάς

Κατά την εγκατάσταση των δενδρυλλίων στον κήπο γίνεται το κλάδεμα διαμόρφωσης που σκοπό έχει να δημιουργήσει ένα δέντρο μεσαίου μεγέθους με κλαδιά σε κανονικές αποστάσεις μεταξύ τους και σε αρκετά μεγάλη γωνία με τον κορμό. Έτσι οι οποιεσδήποτε επεμβάσεις θα είναι εύκολες, όλα τα σημεία του δέντρου θα έχουν καλή έκθεση στο φως και καλό αερισμό και οι αρκετά οριζόντιοι σε σχέση με τον κορμό κλάδοι θα μπορούν να αντέξουν το φορτίο καρποφορίας. Με αυτό το κλάδεμα μπορούμε να δώσουμε διάφορα σχήματα στις μηλιές και αχλαδιές, τα οποία βέβαια εξαρτώνται άμεσα από το υποκείμενο και τη ζωηρότητα ανάπτυξης της ποικιλίας. Το πιο διαδεδομένο σχήμα είναι το ανοιχτό κύπελλο. Όταν πλέον το δέντρο μπει σε καρποφορία, το κλάδεμα που γίνεται, αποσκοπεί στην καλύτερη δυνατή ισορροπία μεταξύ βλάστησης και καρποφορίας, τη διατήρηση του σχήματος και την ανανέωση των καρποφόρων οργάνων.

Η μηλιά και η αχλαδιά σχηματίζουν μικτούς οφθαλμούς επάκρια, στην κορυφή κοντών βλαστών τουλάχιστον δύο ετών και λιγότερα στην κορυφή λεπτών ετήσιων βλαστών. Οι οφθαλμοί που θα δώσουν μόνο βλάστηση είναι λεπτοί και κολλημένοι πάνω στους βλαστούς, ενώ οι μικτοί είναι διογκωμένοι, με τις καταβολές της ταξιανθίας και 1-3 υποτυπώδεις βλαστούς στο εσωτερικό τους.

Εφόσον η καρποφορία είναι κατά κύριο λόγο σε βλαστούς μεγαλύτερους των δύο ετών, κατά το κλάδεμα ΔΕΝ βραχύνουμε τους εύρωστους ετήσιους, ενώ απαλείφουμε εντελώς τους αδύνατους κοντούς βλαστούς που προσανατολίζονται στο εσωτερικό της κόμης. Το κλάδεμα καρποφορίας για τα γιγαρτόκαρπα είναι καλύτερα να γίνεται κοντά στα Χριστούγεννα (περίοδος πλήρους ληθάργου) και ΠΟΤΕ πριν την πτώση των φύλλων το φθινόπωρο ή μετά την έναρξη της κυκλοφορίας των χυμών την άνοιξη. Το καλοκαίρι, μετά τον σχηματισμό των καρπών, μπορούμε προσεκτικά να αφαιρέσουμε κάποιους βλαστούς που εμποδίζουν ή φέρουν πολύ μικρούς καρπούς. Το κλάδεμα, είτε διαμόρφωσης, είτε καρποφορίας και ανανέωσης, πρέπει να γίνεται προσεκτικά και κατόπιν συμβουλών αν εμείς δεν γνωρίζουμε, γιατί μια λάθος τομή δύσκολα διορθώνεται.

Καλλιεργητικές φροντίδες

Η λίπανση και η άρδευση στη μηλιά και την αχλαδιά πρέπει να γίνονται στα κατάλληλα στάδια, ώστε να διατηρείται η ισορροπία βλάστησης και καρποφορίας. Τα κρίσιμα στάδια είναι η αύξηση των καρπών και η ταυτόχρονη διαφοροποίηση των καρποφόρων οφθαλμών του επόμενου έτους. Το καλοκαίρι κατά τις αρχές Ιουλίου, που οι καρποί πλησιάζουν στο τελικό τους μέγεθος, μέσα στους οφθαλμούς βλαστών μεγαλύτερων των 20 ετών, διαφοροποιούνται και σχηματίζονται οι ταξιανθίες του επόμενου έτους. Σ΄ αυτό το χρόνο η επάρκεια θρεπτικών στοιχείων και νερού είναι απαραίτητη για τη σωστή ανάπτυξη και των καρπών και των οφθαλμών. Εάν το δέντρο δεν λιπαίνεται και δεν αρδεύεται σωστά καθώς και εάν έχει μεγάλο όγκο καρποφορίας το καλοκαίρι, στέλνει τις περισσότερες θρεπτικές ουσίες στα σπέρματα των καρπών και τελικά την επόμενη χρονιά υπάρχουν πολλά ατελή άνθη που δεν μπορούν να γονιμοποιηθούν. Αντίθετα στην κυδωνιά οι ανθικές καταβολές σχηματίζονται μετά την έναρξη της βλάστησης την άνοιξη σε βλαστούς ενός έτους και οι φροντίδες είναι πιο απλές.

Η αχλαδιά απαιτεί πιο συχνά ποτίσματα με λιγότερο νερό από ότι η μηλιά, γιατί η κυδωνιά που είναι το υποκείμενό της, είναι επιπολαιόριζο. Η ταυτόχρονα σωστή εφαρμογή άρδευσης και λίπανσης είναι απαραίτητη γιατί το νερό διευκολύνει την απορρόφηση θρεπτικών στοιχείων. Κατά τη λίπανση, πρέπει να δίνουμε αρκετό άζωτο για την καλή ανάπτυξη των σπερμάτων των καρπών, αλλά να μην υπερβάλουμε γιατί τότε θα οδηγηθούν τα δέντρα σε ανεπιθύμητη βλαστομανία. Επιθυμητή είναι η κατά καιρούς προσθήκη ιχνοστοιχείων όπως το βόριο, ο ψευδάργυρος και ο σίδηρος, που δημιουργούν αρκετά προβλήματα με την έλλειψή τους. Ειδικότερα η έλλειψη ψευδαργύρου δημιουργεί μια χαρακτηριστική μικροφυλλία και χαρακτηριστικούς ρόδακες στενών φύλλων, ενώ η έλλειψη βορίου γίνεται εμφανής με κάψιμο των ταξιανθιών και σχηματισμό φελλώδους επιφάνειας στη σάρκα των καρπών.

Φυτοπροστασία μηλοειδών

Ασθένειες που προσβάλλουν τη μηλιά, αχλαδιά και κυδωνιά

Από τις γνωστότερες ασθένειες της αχλαδιάς και της μηλιάς είναι το ΦΟΥΖΙΚΛΑΔΙΟ, το οποίο ευνοείται ιδιαίτερα από ψυχρό και υγρό καιρό την άνοιξη. Τόσο στα φύλλα όσο και στους καρπούς αναπτύσσονται κηλίδες ακανόνιστες, ελαιώδεις αρχικά, οι οποίες εξελίσσονται σε φελλώδεις περιοχές στα φύλλα και σε ρωγμές στους καρπούς. Λόγω της φυλλόπτωσης που μπορεί να ακολουθήσει, το δέντρο εξασθενεί και κατά συνέπεια επηρεάζεται η δημιουργία ανθοφόρων καταβολών. Το χειμώνα ο μύκητας επιβιώνει στα πεσμένα στο έδαφος φύλλα και την άνοιξη με τις βροχές ξεκινά τις νέες μολύνσεις. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στην αχλαδιά, γιατί το φουζικλάδιο δημιουργεί έλκη στους βλαστούς, όπου και διαχειμάζει. Καλό είναι να εντοπίζονται και να αφαιρούνται έγκαιρα οι προσβεβλημένοι βλαστοί.

Το ΩΙΔΙΟ προσβάλλει φύλλα, βλαστούς, οφθαλμούς και άνθη σε μηλιές και αχλαδιές. Η ασθένεια ξεκινά με φυσιολογικές συνθήκες την άνοιξη και δημιουργεί τη χαρακτηριστική λευκή αλευρώδη εξάνθηση. Σε έντονες προσβολές τα φύλλα παραμένουν καχεκτικά, τα βλασταράκια παραμορφώνονται και μπορεί να παρατηρηθεί ανθόπτωση. Το χειμώνα οι οφθαλμοί και οι προσβεβλημένοι κλαδίσκοι αποτελούν άριστο σημείο διαχείμανσης του μύκητα.

Στην αχλαδιά με βροχερό – υγρό καιρό εμφανίζονται μόνο στα φύλλα οι πολυάριθμες καστανές κηλίδες της ΣΕΠΤΟΡΙΑΣΗΣ που αργότερα γίνονται ασημί με ερυθροκάστανη χαρακτηριστική ζώνη γύρω.

Τέλος το ΒΑΚΤΗΡΙΑΚΟ ΚΑΨΙΜΟ είναι πλέον από τις σοβαρότερες ασθένειες της μηλιάς και της αχλαδιάς. Ξεκινά από τα άνθη την άνοιξη, με εμφανείς μαυρισμένες ταξιανθίες πάνω στα δέντρα. Οι νεαροί προσβεβλημένοι βλαστοί είναι υδαρείς ενώ αργότερα μαυρίζουν και ξεραίνονται. Εάν επικρατήσει  ζεστός και υγρός καιρός παρατηρείται μία χαρακτηριστική κολλώδης εφίδρωση παντού. Στους βραχίωνες του δέντρου μπορεί να εμφανιστούν έλκη με βυθίσματα του φλοιού και σχισμές. Η ασθένεια είναι ιδιαίτερα σημαντική γιατί καταστρέφει την ανθοφορία – καρποφορία του έτους.

Έντομα που προσβάλλουν τα μήλα, αχλάδια και κυδώνια

Τόσο οι μηλιές όσο και οι αχλαδιές προσβάλλονται συχνά από αφίδες και ακάρεα, όπως και τα υπόλοιπα φυτά του κήπου. Μάλιστα η ΑΦΙΔΑ ΤΗΣ ΜΗΛΙΑΣ, αντίθετα από άλλα είδη, ευνοείται από ζεστό καιρό και το καλοκαίρι δημιουργεί πυκνούς πληθυσμούς που χρειάζονται προσοχή.

Πολύ χαρακτηριστικό και γνωστό έντομο στα μήλα είναι η ΚΑΡΠΟΚΑΨΑ. Οι προνύμφες διαχειμάζουν στο έδαφος και σε ρωγμές δέντρων και την άνοιξη δίνουν ενήλικες και νέες προνύμφες που μπαίνουν στους καρπούς για να φάνε τους σπόρους. Στους καρπούς είναι εμφανείς οι οπές εισόδου του εντόμου.

Αντίθετα με την καρπόκαψα, η ΝΑΡΚΗ διαχειμάζει σε πεσμένα φύλλα και την άνοιξη τα ενήλικα ωοτοκούν στην πάνω επιφάνεια των φύλλων. Οι προνύμφες δημιουργούν επιφανειακές στοές στο φύλλο και τρώνε το κάτω από την επιδερμίδα τμήμα του. Συχνά το φθινόπωρο δημιουργούν γύρω τους ένα άσπρο βομβύκιο και το φύλλο συστρέφεται και το σκεπάζει. Οι προσβολές από δύο κοκκοειδή είναι ιδιαίτερα επιζήμιες στη μηλιά.

Η ΨΩΡΑ του SAN JOSÉ προσβάλλει κλαδιά και καρπούς, στους οποίους δημιουργεί χαρακτηριστικές κόκκινες κηλίδες και παραμορφώσεις. Ο φλοιός του δέντρου σκεπάζεται από τεφρά αλληλοκαλυπτόμενα ασπίδια του εντόμου.

Αντίθετα, η ΒΑΜΒΑΚΑΔΑ της μηλιάς διακρίνεται από το υπόλευκο κηρώδες έκκριμα και το έντομο εγκαθίσταται σε βλαστούς, βραχίονες και στον κορμό. Μυζεί το χυμό και δημιουργούνται υπερπλασίες, εξογκώματα και ρωγμές. Και τα δύο κοκκοειδή είναι ιδιαίτερα δύσκολα στην καταπολέμησή τους.

Αντιμετώπιση εχθρών και ασθενειών των μηλοειδών

Βασική μας φροντίδα πρέπει να είναι η προσεκτική παρατήρηση των δέντρων και η έγκαιρη διαπίστωση και αντιμετώπιση των όποιων προβλημάτων. Η συμβουλή του γεωπόνου – γνώστη των ασθενειών των γιγαρτόκαρπων θα πρέπει να είναι πάντα ευπρόσδεκτη.

Προσοχή χρειάζεται τόσο στις δοσολογίες και στη χρήση του κατάλληλου φαρμάκου όσο και στο στάδιο επέμβασης. Στα κοκκοειδή, ως γνωστόν, η επιτυχής αντιμετώπιση εξασφαλίζεται όταν οι προνύμφες είναι «εν κινήσει» στο δέντρο και όχι όταν εμείς ανακαλύπτουμε τα σχηματισμένα ασπίδια.

Η διατήρηση της καλής υγείας των δέντρων είναι ιδιαίτερα σημαντική. Με σωστό κλάδεμα, αφενός απομακρύνουμε βλαστούς/ κλάδους που έχουν ξεραθεί και αφετέρου επιτυγχάνουμε τον καλό αερισμό του εσωτερικού του φυλλώματος.

Το φθινόπωρο μαζεύουμε και καταστρέφουμε τα πεσμένα φύλλα από τις μηλιές και τις αχλαδιές κι έτσι απομακρύνουμε τις κυριότερες πηγές μόλυνσης των δέντρων.

Αναδημοσίευση από το περιοδικό Οδηγός για τον κήπο
Κείμενα: Ευγενία Μακρίδου Γεωπόνος Α.Π.Θ