Από όλα τα στοιχεία που μπορούν να προστεθούν στο τοπίο ενός κήπου, οι υδάτινες κατασκευές  είναι οι πιο θεαματικές κι αυτό γιατί τόσο η  οπτική επαφή όσο και το ακουστικό ερέθισμα του νερού προσελκύουν πάντα το ενδιαφέρον. Ποιο άλλο στοιχείο εκτός από το νερό μπορεί να προσφέρει την αίσθηση της κίνησης και του αντικατοπτρισμού στο τοπίο και ταυτόχρονα τη δυνατότητα ανάπτυξης και διατήρησης ιδιαίτερων φυτών και υδρόβιων οργανισμών. Γενικά, το νερό αποτελεί πηγή ζωής και αποπνέει το αίσθημα της χαλάρωσης και της ηρεμίας και ιδιαίτερα το κινούμενο νερό κρύβει τεράστια ενέργεια και δύναμη, χαρακτηριστικά που προσφέρουν στο χώρο ζωντάνια και ευεξία.

Το πρώτο βήμα για την κατασκευή του υδρόκηπου είναι η επιλογή της θέσης του η οποία πρέπει να γίνεται με κριτήρια αισθητικά αλλά και λειτουργικά. Μία απόφαση που πρέπει να ληφθεί είναι από ποιά σημεία του κήπου ή του σπιτιού είναι επιθυμητή η θέαση του υδρόκηπου. Σε ένα μικρό κήπο συνήθως το στοιχείο του νερού είναι το βασικό χαρακτηριστικό του τοπίου οπότε επιδιώκεται η θέαση του από  τα περισσότερα σημεία του. Αντίθετα, στους μεγάλους κήπους, ο χώρος του υδρόκηπου αποτελεί ένα «δωμάτιο» μέσα στον κήπο τμήματα του οποίου είναι ορατά από λίγα σημεία. Μένοντας έτσι «κρυμμένος» ο υδρόκηπος διατηρεί το μυστήριο και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του. Ανεξάρτητα από το μέγεθος του κήπου, οι υδρόκηποι γενικά τοποθετούνται σε περιοχές που δέχονται άμεσο ηλιακό φως 6-8 ώρες την ημέρα. Τα περισσότερα υδρόβια φυτά αρέσκονται στην ηλιοφάνεια κι έτσι λιγότερη έκθεση στον ήλιο πιθανόν να καθυστερήσει αλλά και να μειώσει την άνθιση. Αντίθετα, περισσότερη έκθεση στον ήλιο σε συνδυασμό με τις αυξημένες θερμοκρασίες της χώρας μας, θα αυξήσει την εξάτμιση του νερού αλλά και τη θερμοκρασία του κάνοντας δύσκολες τις συνθήκες διαβίωσης των υδρόβιων φυτών και ψαριών. Τέλος η εγκατάσταση του υδρόκηπου κοντά σε δέντρα πρέπει να γίνεται πολύ προσεκτικά. Το ριζικό σύστημα των δέντρων ανάλογα με την ανάπτυξή τους μπορεί να απειλήσει το σκελετό του υδρόκηπου ενώ τα φύλλα των φυλλοβόλων δέντρων ρυπαίνουν το νερό της λίμνης και με την αποσύνθεσή τους μεταβάλλουν το pH του νερού.

Άκορος - Acorus gramineus “Variegatus”

Το μέγεθος και το σχήμα του υδρόκηπου, εξαρτάται από το μέγεθος και τη γενικότερη διαμόρφωση του κήπου. Συνήθως στους μικρούς κήπου και ειδικά όπου ο υδρόκηπος βρίσκεται κοντά στο σπίτι, σε επαφή με δομικά υλικά (πλακόστρωτο καθιστικού) το σχήμα της λίμνης είναι γεωμετρικό. Αντίθετα στους μεγάλους υδρόκηπους όπου είναι επιθυμητή η δημιουργία «φυσικού τοπίου» το σχήμα είναι οργανικό με καμπύλες που μοιάζουν φυσικές.

Ο σχεδιασμός του υδρόκηπου ολοκληρώνεται με τη επιλογή του τύπου του υδρόκηπου: υπερυψωμένος ή βυθισμένος, με στάσιμο νερό ή με ελαφρύ κυματισμό, με καταρράκτες ή με πίδακες. Στο εμπόριο κυκλοφορούν προκατασκευασμένες λίμνες για όλους τους τύπους, ενώ η κατασκευή μπορεί να γίνει και με εύκαμπτες μεμβράνες ή με σκυρόδεμα. Κατά την κατασκευή της λίμνης θα πρέπει να αποφασιστεί να είναι απαραίτητη η τοποθέτηση αντλίας για την ανακύκλωση και τον καθαρισμό του νερού. Η αντλία είναι επίσης απαραίτητα αν ο υδρόκηπος περιλαμβάνει καταρράκτες ή πίδακες νερού. Στην περίπτωση που στη λίμνη πρόκειται να τοποθετηθούν ψάρια, δεν αρκεί η τοποθέτηση της αντλίας στον πυθμένα της λίμνης, πρέπει η αντλία να έχει το δικό της χώρο στον οποίο δε θα μπορούν τα ψάρια να έχουν πρόσβαση.

Κατηγορίες των φυτών στον υδρόκηπο

Τα φυτά του υδρόκηπου χωρίζονται σε πέντε κατηγορίες ανάλογα με τον τρόπο ανάπτυξής τους:

  • Τα Επιλέοντα φυτά τα οποία δεν είναι αγκιστρωμένα στην επιφάνεια του εδάφους ή στον πυθμένα της λίμνης αλλά πλέουν ελεύθερα στην επιφάνεια του νερού (όπως η λέμνα Lemna minor, η κερατοπτέρη Ceratopteris pteridoides και το νεροκάστανο Τrapa natans).
  • Τα Υποβρύχια φυτά που ζουν σχεδόν ολοκληρωτικά κάτω από το νερό και μερικές φορές τα φύλλα ή τα λουλούδια τους αναπτύσσονται στην επιφάνεια του νερού (όπως το μυριόφυλλο Myriophyllum aquaticum, το Ceratophyllum demersum και Ranunculus circinatus). Κάποια από τα υποβρύχια φυτά αποκαλούνται και οξυγονωτές γιατί παράγουν το απαραίτητο οξυγόνο για τα ψάρια που ζουν στη λίμνη (όπως το waterweed Egeria sp.).
  • Τα φυτά που οι ρίζες τους είναι αγκιστρωμένες στον πυθμένα της λίμνης ή στο φυτοδοχείο που έχουν φυτευτεί, αλλά τα φύλλα και τα άνθη τους επιπλέουν στην επιφάνεια του νερού (όπως τα νούφαρα Nymphaea sp.). Συνήθως τα φυτά αυτής της κατηγορίας φυτεύονται σε φυτοδοχεία τα οποία στη συνέχεια τοποθετούνται στη λίμνη πάνω σε κολωνάκια ή σε ράφια στην περιφέρεια της λίμνης, ώστε να εξασφαλιστεί το βάθος που απαιτείται για κάθε φυτό.
  •  Τα οριακά φυτά είναι εκείνα που φυτεύονται σε φυτοδοχεία τα οποία με τη σειρά τους τοποθετούνται σε σημεία της λίμνης όπου η κορυφή του δοχείου είναι μόλις κάτω από την επιφάνεια του νερού. Τα φυτά αυτά ζουν με τις ρίζες τους κάτω από το νερό αλλά όλο το υπόλοιπο φυτό αναπτύσσεται έξω από το νερό (όπως η ίριδα των βάλτων Iris pseudacorus).

limni-1

Για τη φύτευση γύρω από τη λίμνη επιλέγονται φυτά που αγαπούν το νερό αλλά δε ζουν μέσα σε αυτό. Τα περισσότερα από αυτά απαιτούν έδαφος κορεσμένο σε νερό αλλά δεν θα άντεχαν για πολύ αν τοποθετούνταν απευθείας μέσα στο νερό. Τα φυτά που ευδοκιμούν σε αυτές τις συνθήκες είναι πολλά (όπως ο άκορος Acorus calamus, η κάλθα Caltha palustris, η κάλλα Calla palustris, το κάρεξ Carex riparia, ο κύπερος Cyprus papyrus, ο ρανούνκουλος Ranunculus lingua) και έτσι υπάρχει η δυνατότητα αρκετών επιλογών για την παραλίμνια φύτευση.

Εάν ο υδρόκηπος περιλαμβάνει και ψάρια τότε τα φυτά τις λίμνης πρέπει να προσφέρουν την απαραίτητη σκιά αφήνοντας όμως  χώρο και για το εξίσου απαραίτητο ηλιακό φως. Τα ψάρια που είναι κατάλληλα για υδρόκηπους διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες, ωστόσο τα συχνότερα στην χώρα μας είναι τα χρυσόψαρα και τα γνωστά πλέον κόι.

Συντήρηση και καθαριότητα του υδρόκηπου

Η συντήρηση του υδρόκηπου περιλαμβάνει τις εργασίες καθαρισμού του νερού και τις καλλιεργητικές φροντίδες των φυτών. Ωστόσο πριν από οποιαδήποτε εργασία αν ο υδρόκηπος διαθέτει αντλία και άλλα ηλεκτρολογικά στοιχεία (όπως φωτισμό), στην αρχή της άνοιξης είναι απαραίτητος ένας έλεγχος για τη σωστή λειτουργία των στοιχείων αυτών και για πιθανές διαρροές ρεύματος. Η εργασία αυτή είναι απαραίτητη αλλά έχει ένα βαθμό επικινδυνότητας και για το λόγο αυτό καλό θα ήταν να την αναλάβει κάποιος ειδικός.  Για την προστασία της λίμνης από τα σκουπίδια και τα φερτά υλικά που φτάνουν σε αυτή κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου και του χειμώνα με τον αέρα και τη βροχή, καλό είναι να τοποθετείται πάνω από τη λίμνη προστατευτικό κάλυμμα ή δίχτυ. Στο εμπόριο κυκλοφορούν καλύμματα κατάλληλα και για τους υδρόκηπους που περιλαμβάνουν ψάρια. Αν δεν υπάρχει κάλυμμα, νωρίς την άνοιξη θα πρέπει να αφαιρεθούν τα ξένα σώματα που υπάρχουν τόσο στην επιφάνεια όσο και στον πυθμένα της λίμνης. Η εργασία αυτή συνήθως γίνεται με μία απόχη η οποία θα πρέπει να είναι αρκετά μακριά ώστε να φτάνει στον πυθμένα του υδρόκηπου. Αν υπάρχει κάλυμμα πρέπει να αφαιρεθεί στην αρχή της άνοιξης πριν τα φυτά αρχίσουν την ανάπτυξή τους.

Nymphaea-species

Οι καλλιεργητικές φροντίδες των φυτών του υδρόκηπου δε διαφέρουν από αυτές των άλλων φυτών και αφορούν στην απομάκρυνση νεκρών τμημάτων των φυτών, ξηρών η αποσυντεθειμένων ανθέων και φύλλων και σπασμένων βλαστών, στην αφαίρεση των φυτών που δεν είναι πλέον επιθυμητά και στην αραίωση του φυτικού υλικού του υδρόκηπου, είτε με κλάδεμα των φυτών το φθινόπωρο είτε με απομάκρυνση ολόκληρων φυτών, έτσι ώστε να μην μετατραπεί η λίμνη σε βάλτο. Εκτός από τη φροντίδα των φυτών κατά τη διάρκεια της άνοιξης και του καλοκαιριού θα πρέπει να ελέγχεται και η στάθμη του νερού ώστε να συμπληρώνεται η ποσότητα που εξατμίζεται έτσι ώστε να παραμένει σταθερή. Σε ότι αφορά τα ψάρια, η εισαγωγή νέων ψαριών στη λίμνη είναι καλό να γίνεται όταν η θερμοκρασία του νερού είναι λίγο κάτω από τους 10oC, ενώ η διατροφή των ψαριών που υπάρχουν ήδη στον υδρόκηπο ξεκινάει συστηματικά όταν η θερμοκρασία του νερού ανέβει στους 10oC.

Στις περιοχές που ο χειμώνας είναι ιδιαίτερα ψυχρός η βασική φροντίδα για τον υδρόκηπο είναι η προστασία του από τον πάγο. Ειδικά για τις λίμνες που περιλαμβάνουν ψάρια, ο πάγος μπορεί να είναι καταστροφικός αφού μειώνει σημαντικά το οξυγόνο που είναι διαθέσιμο για το ψάρια και ευνοεί την ανάπτυξη τοξικών αερίων κάτω από την επιφάνεια που έχει καλύψει. Το σπάσιμο του πάγου δεν μπορεί να αποτελέσει λύση καθώς τα ψάρια μπορεί να τραυματιστούν. Στις περιοχές αυτές που ο χειμώνας είναι ιδιαίτερα ψυχρός θα πρέπει να αποφεύγονται οι υπερυψωμένοι υδρόκηποι καθώς είναι πιο ευαίσθητοι στο ψύχος. Ένας τρόπος προφύλαξης από τον πάγο είναι η κάλυψη της λίμνης την ψυχρή περίοδο του χειμώνα με σκληρό κάλυμμα (ξύλινο), ή σε περιοχές που ο πάγος είναι περιστασιακό φαινόμενο η τοποθέτηση μιας μπάλας στη λίμνη που θα κινείται πάνω στο νερό και δε θα επιτρέπει τη δημιουργία του πάγου. Αν παρόλα αυτά σχηματιστεί πάγος η αφαίρεσή του δεν πρέπει να γίνει με σπάσιμο αλλά με λιώσιμο με τη βοήθεια κάποιου ζεστού σκεύους (για παράδειγμα να τοποθετηθεί μία κατσαρόλα με ζεστό νερό πάνω στην παγωμένη επιφάνεια ώστε να λιώσει ο πάγος και να δημιουργηθεί μία τρύπα από όπου θα οξυγονωθεί το νερό της λίμνης).

Εκτός από τις εποχιακές φροντίδες του υδρόκηπου, μία φορά κάθε τρία με πέντε χρόνια πρέπει να αδειάζει η λίμνη από το νερό για να καθαρίζεται η λάσπη που συγκεντρώνεται στον πυθμένα. Για την εργασία αυτή απαιτείται αντλία για την απομάκρυνση του νερού ενώ τα φυτά και τα ψάρια απομακρύνονται όταν η στάθμη του νερού έχει κατέβει αρκετά και αφού τοποθετηθούν σε κουβάδες με νερό. Όσο διαρκεί η εργασία του καθαρισμού τα φυτά και τα ψάρια του υδρόκηπου παραμένουν στη σκιά και επανατοποθετούνται στη λίμνη αμέσως μετά το τέλος της εργασίας.

Κείμενο:
GREENCONCEPT – Σχεδιασμός & κατασκευή εξωτερικών χώρων & χώρων πρασίνου
Έφη Νυδριώτη, Γεωπόνος Γ.Π.Α.-Αρχιτέκτων Τοπίου M.Sc.
6973813896

Υπέροχες προτάσεις για υδάτινες κατασκευές, καθώς και μεγάλη ποικιλία από υδρόβια και υδροχαρή φυτά στο φυτώριο GryllisWaterLilies www.grylliswaterlilies.gr τηλ. επικοινωνίας: 6977707208