Ιπποφαές – καλλιέργεια, πολλαπλασιασμός, συγκομιδή

Κλιματικές συνθήκες, καλλιεργητικές τεχνικές, εγκατάσταση και συγκομιδή για το ιπποφαές.

Μορφολογικά χαρακτηριστικά

Ύψος: Το ιπποφαές είναι φυλλοβόλος θάμνος που το ύψος του μπορεί να φτάσει τα 2-4 m.

Βλαστοί: Οι βλαστοί έχουν αγκάθια και ο φλοιός τους είναι τραχύς με χρώμα μαύρο ή καφέ. Από τη βάση του θάμνου αναπτύσσονται πολλές παραφυάδες.

Φύλλα: Τα φύλλα είναι μακρόστενα, με λογχοειδές σχήμα και γκριζοπράσινο χρώμα.

Άνθη – ανθοφορία: Το ιπποφαές ανθίζει από τέλος Απριλίου μέχρι μέσα Μαΐου. Τα άνθη εμφανίζονται σε γυμνά κλαδιά και τα φύλλα εκπτύσσονται 8-10 μέρες αργότερα. Υπάρχουν φυτά με μόνο θηλυκά και μόνο αρσενικά άνθη. Τα αρσενικά άνθη παράγουν γύρη, η οποία μεταφέρεται με τον αέρα και γονιμοποιεί τα θηλυκά άνθη που δημιουργούν τους καρπούς.

Καρποί: Οι καρποί ονομάζονται αχαίνια και είναι μικροί και κυλινδρικοί. Αρχικά έχουν χρώμα κίτρινο και όσο ωριμάζουν γίνονται πορτοκαλί. Οι καρποί ωριμάζουν τέλος καλοκαιριού με αρχές φθινοπώρου και διατηρούνται στο θάμνο μέχρι την επόμενη άνοιξη. Το ιπποφαές αρχίζει να παράγει καρπούς από τον 3ο χρόνο της ζωής του. Η παραγωγή κορυφώνεται τον 7ο-8ο χρόνο και ο θάμνος παραμένει παραγωγικός μέχρι τα 30 του χρόνια περίπου.

Τόσο τα θηλυκά όσο και τα αρσενικά άνθη του ιπποφαούς δεν έχουν πέταλα. Επιπλέον δεν παράγουν νέκταρ ώστε να προσελκύουν τα έντομα και η γονιμοποίηση γίνεται με τον αέρα.

 

Κλιματικές-εδαφικές συνθήκες

Κλίμα – θερμοκρασίες: Το ιπποφαές είναι φυτό που μπορεί να προσαρμοστεί στο κλίμα πολλών περιοχών αφού αντέχει σε μεγάλο εύρος θερμοκρασιών, από -40^oC έως 38-40^οC. Μπορεί να καλλιεργηθεί στα περισσότερα εδάφη, αρκεί να αποστραγγίζουν καλά.

Έδαφος – χώμα: Αναπτύσσεται ακόμα και σε περιοχές με λιγότερο γόνιμα ή ορεινά εδάφη, αλλά η παραγωγή είναι μεγαλύτερη σε αμμωπηλώδη, πλούσια σε οργανική ουσία εδάφη. Τα εδάφη με pH 6-7,5 είναι ιδανικά για την καλλιέργεια ιπποφαούς, ωστόσο ο θάμνος αντέχει σε pH 5-8. Το ιπποφαές είναι ανθεκτικό στην αλατότητα του εδάφους.

Ανθεκτικότητα στην ξηρασία: Σαν θάμνος θεωρείται ανθεκτικός στην ξηρασία αλλά σαν καλλιέργεια για να δώσει μεγάλη παραγωγή χρειάζεται νερό. Το πότισμα είναι ιδιαίτερα σημαντικό όταν ο θάμνος είναι ακόμα μικρός αλλά και κατά τη διάρκεια της καρποφορίας. Η φύτευση του ιπποφαούς πρέπει να γίνεται σε ηλιόλουστα σημεία.

Το ιπποφαές αντέχει στην ξηρασία, παρόλα αυτά, μεγάλα χρονικά διαστήματα χωρίς βροχή ή πότισμα, επηρεάζουν αρνητικά την παραγωγή.

 

Καλλιεργητικές φροντίδες για το ιπποφαές

Πότισμα: Το ιπποφαές δεν θέλει υπερβολική υγρασία αλλά για καλή παραγωγή το χώμα δεν πρέπει να είναι ξερό. Το πότισμα εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως οι καιρικές συνθήκες, το κλήμα της περιοχής και ο τύπος του εδάφους. Στις περισσότερες περιοχές της χώρας μας, ακόμα και σε αυτές που έχουν υψηλή ετήσια βροχόπτωση, το καλοκαίρι είναι ξηρό και θερμό. Έτσι στην καλλιέργεια του ιπποφαούς, το πότισμα είναι απαραίτητο.

Η συχνότητα και η ποσότητα της άρδευσης εξαρτάται και πάλι από τις εκάστοτε καιρικές συνθήκες. Ένας γενικός κανόνας είναι, σκάβοντας ελαφριά με το χέρι, το έδαφος να διατηρείται νωπό γύρω από τους θάμνους. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι η καλλιέργεια να αρδεύεται κατά το πρώτο έτος της εγκατάστασής της. Επιπλέον αυξημένες είναι οι ανάγκες σε νερό την περίοδο της καρποφορίας. Το πότισμα γίνεται με σύστημα στάγδην άρδευσης που εγκαθίσταται στο χωράφι μαζί με την καλλιέργεια.

Λίπανση: Δεν είναι ιδιαίτερα απαιτητικό σε λιπάνσεις, ιδιαίτερα όταν καλλιεργείται σε γόνιμα εδάφη. Γενικά συνιστάται κατά την προετοιμασία του εδάφους για την εγκατάσταση της καλλιέργειας, να ενσωματώνονται στο χώμα 2-2,5 τόνοι/ στρέμμα κόμποστ ή καλά χωνεμένης κοπριάς και 50-60 Kg/στρέμμα υπερφοσφωρικό λίπασμα. Κατά τη διάρκεια της καλλιέργειας πρέπει να γίνονται εδαφικές αναλύσεις, έτσι ώστε να συμπληρώνονται θρεπτικά στοιχεία όταν είναι απαραίτητο, με επιφανειακές λιπάνσεις.

Ζιζανιοκτονία: Το ιπποφαές έχει επιφανειακό ριζικό σύστημα με βάθος 10-40 cm, με αποτέλεσμα να ανταγωνίζεται σε νερό και θρεπτικά συστατικά με τα διάφορα ζιζάνια. Η καταπολέμηση των ζιζανίων είναι ιδιαίτερα σημαντική όταν οι θάμνοι είναι ακόμα μικροί, γιατί μπορεί να καταστραφούν ολοκληρωτικά από την παρουσία των ζιζανίων. Όταν η καταστροφή των ζιζανίων γίνεται με άρωση ή σβάρνισμα θα πρέπει να δίνεται μεγάλη προσοχή, ώστε η κατεργασία του εδάφους να μη γίνεται σε βάθος μεγαλύτερο από 8-10 cm. Σε αντίθετη περίπτωση θα καταστραφεί το ριζικό σύστημα των φυτών.

Κάλυψη του εδάφους: Η κάλυψη του εδάφους μπορεί να γίνει είτε με άχυρο είτε με ειδικά πλαστικά φύλλα. Με την εδαφοκάλυψη αφενός λύνεται το πρόβλημα των ζιζανίων, αφετέρου το έδαφος διατηρεί καλύτερα την υγρασία και δεν χρειάζεται συχνό πότισμα.

 

 

Πως γίνεται το κλάδεμα στο ιπποφαές

Στο ιπποφαές εφαρμόζεται κλάδεμα για τη διαμόρφωση του (κλάδεμα μόρφωσης) και το ετήσιο κλάδεμα για τη βελτίωση της κόμης και τη μεγαλύτερη παραγωγή (κλάδεμα καρποφορίας). Η έκπτυξη των οφθαλμών αρχίζει νωρίς την άνοιξη, οπότε το κλάδεμα είναι προτιμότερο να γίνεται στο τέλος του χειμώνα, πριν εμφανιστούν οι νέοι βλαστοί.

Το ετήσιο κλάδεμα είναι ελαφρύ και συνίσταται στην αραίωση των βλαστών στο εσωτερικό της κόμης του φυτού, στην αφαίρεση κλαδιών που αναπτύσσονται προς το εσωτερικό του θάμνου, την αφαίρεση ασθενικών βλαστών και τον περιορισμό του μήκους των κλαδιών που αναπτύσσονται πολύ γρήγορα. Επιπλέον αφαιρούνται οι λαίμαργοι βλαστοί που αναπτύσσονται στη βάση του φυτού.

Ο στόχος αυτού του κλαδέματος είναι να μπαίνει στο εσωτερικό της κόμης το φως του ήλιου και ο αέρας, έτσι ώστε να αυξηθεί η ποσότητα και η ποιότητα της παραγωγής. Παρόλα αυτά, στη γεωργική πρακτική, το κλάδεμα αποτελεί μέθοδο συγκομιδής, εφαρμόζεται στο τέλος του καλοκαιριού και είναι αυστηρό. Το ιπποφαές καρποφορεί κυρίως σε κλαδιά του προηγούμενου έτους, έτσι με αυτό το κλάδεμα η καλλιέργεια έχει παραγωγή κάθε δύο χρόνια.

Για το κλάδεμα μόρφωσης εφαρμόζονται δύο συστήματα, η μόρφωση σε δέντρο με έναν κεντρικό, ελαφρά τροποποιημένο, κορμό και η μόρφωση σε σχήμα κυπέλου.

Διαμόρφωση της κόμης σε δέντρο:

Την πρώτη χρονιά της καλλιέργειας, που το ιπποφαές μεταφυτεύεται στο χωράφι, επιλέγεται ο πιο εύρωστος βλαστός που βρίσκεται σχεδόν στο κέντρο του φυτού, προκειμένου να αποτελέσει τον κεντρικό κορμό. Όλοι οι υπόλοιποι πλευρικοί βλαστοί αφαιρούνται. Για μεγαλύτερη ασφάλεια, αφήνονται δύο κεντρικοί βλαστοί, ο ένας από τους οποίους αφαιρείται την επόμενη χρονιά.

Την επόμενη χρονιά, όλοι οι νεαροί βλαστοί που έχουν εκπτυχθεί στα πρώτα 30 cm από την επιφάνεια του εδάφους αφαιρούνται. Οι υπόλοιποι βλαστοί κλαδεύονται ώστε να διατηρείτε η «κυριαρχία» του κεντρικού κορμού. Ένας γενικός κανόνας είναι να αφαιρούνται όλα τα κλαδιά που έχουν διάμετρο μεγαλύτερη από το μισό της διαμέτρου του κεντρικού κορμού.

Παρόμοια γίνεται το κλάδεμα μόρφωσης και την επόμενη χρονιά.

Την τέταρτη χρονιά, ο κεντρικός κορμός κλαδεύεται ώστε να μην αναπτύσσεται άλλο και να διατηρήσει το ιπποφαές το επιθυμητό ύψος (όχι μεγαλύτερο από 2,5 m).

 

Διαμόρφωση σε σχήμα κυπέλου

Την πρώτη χρονιά, όλοι οι βλαστοί κλαδεύονται ώστε να μην ξεπερνούν σε ύψος τα 60 cm. Επιπλέον αφαιρούνται όλοι οι οφθαλμοί που βρίσκονται στη βάση (μέχρι τα 30 cm).

Την επόμενη χρονιά αφαιρούνται οι βλαστοί που έχουν τυχών εκπτυχθεί στη βάση του φυτού (μέχρι τα 30 cm). Επιπλέον αφαιρείται και ο κεντρικός βλαστός και αφήνονται να αναπτυχθούν οι πλευρικοί, ώστε ο θάμνος να αποκτήσει σχήμα κυπέλου.

Την τρίτη ή τέταρτη χρονιά, οι πλευρικοί βλαστοί που έχουν αναπτυχθεί κλαδεύονται προκειμένου να διατηρηθεί ο θάμνος στο επιθυμητό ύψος.

 

Πως γίνεται ο πολλαπλασιασμός στο ιπποφαές

Το ιπποφαές μπορεί να πολλαπλασιαστεί με σπόρο, μοσχεύματα και παραφυάδες. Για τον πολλαπλασιασμό με σπόρο, οι σπόροι πριν τη σπορά πρέπει να εμβαπτίζονται στο νερό για 48 ώρες.

Η σπορά μπορεί να γίνει την άνοιξη κατευθείαν στο χωράφι, όπου σε κάθε θέση σπέρνονται δύο σπόροι για να βλαστήσει τουλάχιστον ο ένας από τους δύο. Σπορά μπορεί να γίνει και στο σπορείο. Οι σπόροι σπέρνονται τέλος Ιανουαρίου με αρχές Φεβρουαρίου και μεταφυτεύονται στο χωράφι μετά από περίπου τρεις μήνες. Η βλάστηση των σπόρων γίνεται μέσα σε 5-10 μέρες αλλά τα φυτά που δημιουργούνται με αυτό τον τρόπο δεν κληρονομούν όλα τα χαρακτηριστικά των μητρικών φυτών.

Συνήθως για την καλλιέργεια του ιπποφαούς, επιλέγονται φυτά που έχουν παραχθεί με αγενή πολλαπλασιασμό (μοσχεύματα ή παραφυάδες) γιατί είναι όμοια με τα μητρικά φυτά, μπαίνουν στην παραγωγική ηλικία 1-2 χρόνια πιο νωρίς, σε σχέση με τα σπορόφυτα και επιπλέον μπορεί να επιλεγεί το φίλο τους.

Απόδοση & συγκομιδή των καρπών

Η ετήσια παραγωγή μια καλλιέργειας ιπποφαούς κυμαίνεται από 1-1,8 τόνους.

Η συγκομιδή του ιπποφαούς δεν είναι εύκολη καθώς ο θάμνος είναι αγκαθωτός και οι καρποί μικροί και χωρίς μίσχους. Επιπλέον οι καρποί είναι πολύ μαλακοί και όταν πιέζονται με το χέρι λιώνουν. Η κατάλληλη περίοδος για τη συγκομιδή είναι στα τέλη του καλοκαιριού, όταν οι καρποί έχουν αποκτήσει το χρώμα της ποικιλίας τους. Στις πςρισσότερες περιοχές οι καρποί ωριμάζουν 12-15 βδομάδες μετά την άνθιση.

Για το ιπποφαές εφαρμόζονται κυρίως δύο τρόποι συγκομιδής: με ράβδισμα ή δόνηση και με κλάδεμα. Η συγκομιδή με ράβδισμα ή δόνηση γίνεται όπως και στις ελιές και τα άλλα καρποφόρα. Τα κλαδιά ραβδίζονται ή δονούνται με το κατάλληλο μηχάνημα, οι καρποί πέφτουν πάνω στα δίχτυα που είναι απλωμένα στο έδαφος και συλλέγονται. Η μέθοδος αυτή δεν είναι ιδιαίτερα αποδοτική καθώς οι καρποί δεν χωρίζονται εύκολα από τα κλαδιά.

Στη συγκομιδή με κλάδεμα ή αλλιώς Γερμανική μέθοδο, τα καρποφόρα κλαδιά κλαδεύονται αυστηρά και στη συνέχεια ψύχονται για 1-2 μήνες σε πολύ χαμηλή θερμικρασία (-25 έως -30^oC). O στόχος είναι να παγώσουν οι καρποί και με ένα τίναγμα να πέσουν από το κλαδί. Με αυτό τον τρόπο συγκομιδής και εξαιτίας του αυστηρού κλαδέματος, το ιπποφαές παράγει καρπούς κάθε δύο χρόνια.

 

Θρεπτική αξία του ιπποφαούς

Οι καρποί του ιπποφαούς περιέχουν μεγάλο ποσοστό βιταμηνών A, B1, B2, C, E και Κ. Επιπλέον περιέχουν ιχνοστοιχεία όπως ο χαλκός (Cu), το μαγνήσιο (Mn) και ο ψευδάργυρος (Zn). Έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε λιπαρά οξέα και φλαβονοειδή. Περιέχουν πρωτεΐνες σε ποσοστό 30% περίπου και σάκχαρα. Από τους αρχαίους χρόνους θεωρούσαν ότι το ιπποφαές έχει θεραπευτικές ιδιότητες κατά των καρδιαγγειακών παθήσεων, του βήχα και των πεπτικών προβλημάτων. Σήμερα χρησιμοποιείται και σαν συμπλήρωμα διατροφής ενώ έχει χρήσεις και στην παραγωγή καλλυντικών.

 

Εγκατάσταση νέας καλλιέργειας

Όπως στις περισσότερες καλλιέργειες φυλλοβόλων ειδών, έτσι και στο ιπποφαές η καλύτερη περίοδος για την εγκατάσταση νέας καλλιέργειας με έτοιμα φυτά είναι το φθινόπωρο. Έτσι, τα νεαρά φυτά έχουν αρκετό χρόνο από τη μεταφύτευση στο χωράφι μέχρι την ανοιξιάτικη βλάστηση, για να προσαρμοστούν και να αναπτύξουν ισχυρό ριζικό σύστημα.

Το ιπποφαές έχει θηλυκά και αρσενικά φυτά και για μία καλή παραγωγή η αναλογία πρέπει να είναι από 1 αρσενικό ανά 8 θηλυκά έως 1 αρσενικό ανά 11 θηλυκά. Αν γίνει απευθείας σπορά στο χωράφι, τα φυτά που θα εμφανιστούν θα έχουν μία αναλογία αρσενικών: θηλυκών 50:50!

Προετοιμασία του εδάφους: Πριν από την εγκατάσταση της καλλιέργειας, το χωράφι πρέπει να καθαρίζεται από τυχών υπολείμματα προηγούμενων καλλιεργειών ή άλλα σκληρά αντικείμενα (ξύλα, πέτρες). Ακολουθεί ένα βαθύ όργωμα στα 30-40 cm για καταστροφή των ζιζανίων και αερισμό του εδάφους. Ύστερα, γίνεται ενσωμάτωση στο χώμα κομπόστ ή κοπριάς και λιπάσματος φωσφόρου και καλίου και τέλος ακολουθεί η ισοπέδωση του εδάφους.

Γραμμές φύτευσης: Το ιπποφαές παράγει περισσότερους καρπούς όταν φυτεύεται σε ηλιόλουστες θέσεις. Έτσι για να γίνεται καλύτερη εκμετάλλευση του ηλιακού φωτός, οι γραμμές φύτευση σχεδιάζονται ώστε να είναι παράλληλες στον άξονα βοράς-νότου.

Οι γραμμές φύτευσης απέχουν μεταξύ τους 3,5-4 m και τα φυτά κάθε γραμμής απέχουν το ένα από το άλλο 1-1,5 m. Συνήθως φυτεύεται μία γραμμή με μόνο θηλυκά φυτά και μία γραμμή που ανά 3-5 θηλυκά φυτεύεται ένα αρσενικό.

Εγκατάσταση αρδευτικού συστήματος: Είναι απαραίτητο, αφού η καλλιέργεια πρέπει να ποτίζεται ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες, η εγκατάσταση αρδευτικού συστήματος. Στο χωράφι εγκαθίσταται σύστημα στάγδην άρδευσης.

Φύτευση των νέων φυτών: Στις κατάλληλες αποστάσεις ανοίγονται λάκκοι φύτευσης με βάθος 40 cm περίπου και διάμετρο 40-50 cm. Σε κάθε λάκκο τοποθετείτε ένα φυτό και ένας πάσσαλος για την υποστύλωση του φυτού μέχρι να μεγαλώσει. Ο λάκκος γεμίζεται με χώμα, το φυτό συμπιέζεται ελαφρά στη βάση του ώστε οι ρίζες να έρθουν σε καλή επαφή με το έδαφος και ακολουθεί καλό πότισμα.

 

Διαβάστε επίσης:

• Βατόμουρα & σμέουρα (Rubus fruticosus, R. idaeus)
• Πότε μαζεύονται τα ρόδια;
• Τα μυστικά του οπωρώνα
• Καλλιέργειες: Οδηγός επεμβάσεων ανά μήνα
• Αλόη – καλλιέργεια και πολλαπλασιασμός