Τα παχύφυτα (succulents) είναι μια σημαντική ομάδα φυτών με ιδιαίτερη παρουσία στην κηποτεχνία, λόγω της καλλωπιστικής τους αξίας, της προσαρμοστικής τους ικανότητας σε πολλές κλιματικές συνθήκες και των ελάχιστων απαιτήσεων για την καλλιέργεια τους.

Βασικές γνώσεις

Στα παχύφυτα ανήκουν πολλά φυτικά είδη (περισσότερα από 10.000) από σχεδόν 40 οικογένειες, με χαρακτηριστικό γνώρισμα τα διογκωμένα βλαστικά τμήματα τους. Διακρίνονται σε παχύφυτα φύλλων, βλαστού ή ρίζας, ανάλογα με το διογκωμένο τμήμα στο οποίο αποθηκεύεται νερό. Παχύφυτα φύλλων, θεωρούνται είδη που ανήκουν στις οικογένειες Mesembryanthemaceae, Crassulaceae και Agavaceae. Παχύφυτα βλαστού θεωρούνται οι κάκτοι (Cactaceae).

Επιπλέον, μια κατηγορία παχύφυτων είναι και τα caudiciforms, στα οποία το διογκωμένο σημεία εμφανίζεται στη βάση του φυτού με το έδαφος, μεταξύ της ρίζας και του βλαστού. Τα περισσότερα είδη παχύφυτων όμως, ανήκουν στους κάκτους.

Οι κάκτοι ταξινομούνται όλοι στη οικογένεια Cactaceae περίπου 2.500 είδη φυτών. Το σχήμα τους μπορεί να είναι κυλινδρικό (Cephalocereus sp., Cleistocactus sp.), σφαιρικό (Echinocactus grussonii) ή ασύμμετρο (Opuntia sp.). Τα άνθη τους παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία όσον αφορά στο μέγεθος και στο χρώμα των πετάλων. Υπάρχουν είδη κάκτων όπως το Selenicerus grandiflorus στα οποία σχηματίζονται άνθη μεγάλα, που φτάνουν και τα 20 cm σε διάμετρο. Αντίθετα, τα άνθη του γένους Mammillaria είναι πολύ μικρά, αλλά ιδιαίτερα εντυπωσιακά διότι ανοίγουν πολλά μαζί το ένα δίπλα στο άλλο. Τα αγκάθια στους κάκτους είναι μεταμορφωμένα φύλλα και τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης την έχει αναλάβει ο βλαστός.

Αυτό που ουσιαστικά διαφοροποιεί τους κάκτους από τα υπόλοιπα φυτικά είδη είναι η αρεόλη, ένα εξειδικευμένο όργανο όπου δύο οφθαλμοί είναι σχεδόν ενωμένοι και  καλύπτονται από χνούδι και τριχίδια. Από εκεί αναπτύσσονται τα αγκάθια, τα άνθη και οι βλαστοί. Υπάρχουν είδη κάκτων που δεν έχουν αγκάθια, αλλά όλοι οι κάκτοι έχουν αρεόλες. Όσον αφορά στο ριζικό σύστημα των κάκτων, στα περισσότερα είδη δεν φτάνει σε μεγάλο βάθος αλλά αναπτύσσεται οριζόντια, γεγονός που του επιτρέπει να εκμεταλλεύεται όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ποσότητα νερού που καταλήγει στο έδαφος ακόμα και από σύντομες βροχοπτώσεις.

Οι κάκτοι φυτεύονται σε όλες τις γλάστρες. Το υλικό της γλάστρα (πήλινο ή πλαστικό), θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη, κυρίως κατά την εφαρμογή του ποτίσματος. Όλες οι γλάστρες εκτός από τις πήλινες έχουν την τάση να συγκρατούν περισσότερη υγρασία και έτσι χρειάζονται λιγότερα ποτίσματα.

Φύτευση παχύφυτων

Τα περισσότερα είδη κάκτων στη χώρα μας μπορούν να τοποθετηθούν τόσο σε εσωτερικούς όσο και σε εξωτερικούς χώρους. Εσωτερικά, θα πρέπει να τοποθετούνται σε σημεία με έντονο ηλιακό φως και επαρκή αερισμό. Εάν βρίσκονται φυτεμένοι σε γλάστρες στον κήπο, πρέπει να  προστατεύονται από τις βροχές τον χειμώνα και να μεταφέρονται σε υπήνεμα σημεία. Αντέχουν σε χαμηλές θερμοκρασίες, καθώς και σε πολύ υψηλές (υψηλότερες των 45οC), με ιδανικές θερμοκρασίες γύρω στους 25οC.

Κατάλληλο χώμα

Οι κάκτοι μπορούν να αναπτυχθούν σχεδόν σε οποιοδήποτε μίγμα χώματος, όμως προτιμώνται τα μέσης σύστασης χώματα, που αποστραγγίζουν καλά. Το απλούστερο βασικό μίγμα εδάφους περιέχει 1 μέρος φυλλόχωμα, 1 μέρος απλό χώμα κήπου και 1 μέρος χονδρή άμμο (4 – 5 mm). Για κάκτους που προέρχονται από πολύ ξηρές περιοχές ή έχουν κονδυλώδη ρίζα, γίνεται προσθήκη επιπλέον άμμου, περλίτη ή ελαφρόπετρας.

Πότισμα κάκτων

Το πότισμα στους κάκτους ξεκινάει από τα μέσα της άνοιξης και επαναλαμβάνεται ανά 15 ημέρες, ενώ μετά τον Μάιο γίνεται με συχνότητα, σε γενικές γραμμές, μια φορά την εβδομάδα με άφθονο νερό και όχι παρά πολλές φορές με μικρή ποσότητα νερού. Ουσιαστικά όμως δεν υπάρχει μια συγκεκριμένη κατευθυντήρια οδηγία για το πότισμα των κάκτων. Το πότε και πόση ποσότητα νερού θα χρησιμοποιηθεί, εξαρτάται από το μέγεθος των φυτών, τις συνθήκες της περιοχής, το σημείο φύτευσης, το χώμα και τον αερισμό του εδάφους.

Πολύχρωμα άοσμα άνθη παράγουν πολλά είδη κάκτων. Αυτά ανοίγουν κατά την ημέρα με σκοπό την προσέλκυση εντόμων. Άλλα πάλι είδη έχουν μεγάλα άνθη με έντονη μυρωδιά, συνήθως λευκού ή απαλού κίτρινου χρώματος, ανοίγουν το σούρουπο με σκοπό την προσέγγιση νυκτόβιων πεταλούδων. Υπάρχουν είδη κάκτων που ανοίγουν τα άνθη τους κατά την διάρκεια της νύχτας, τα οποία είναι μεγάλα, με έντονη μυρωδιά, με σκοπό την προσέγγιση νυχτερίδων.

Κατάλληλες θέσεις

Οι κάκτοι απαιτούν έντονο ηλιακό φως για αρκετές ώρες την ημέρα, έτσι ώστε να έχουν φυσιολογική και σωστή ανάπτυξη. Στις κλιματικές συνθήκες της χώρας μας οι κάκτοι χρειάζονται συχνότερα ποτίσματα το καλοκαίρι και προστασία από τις βροχοπτώσεις του φθινοπώρου και του χειμώνα. Επιπλέον, καλό είναι να προστατεύονται και από το κρύο κυρίως για τα είδη εκείνα που προέρχονται από θερμότερα κλίματα. Κατάλληλες θέσεις για κάκτους είναι τα μπαλκόνι ή βεράντες με νότιο προσανατολισμό, ηλιαζόμενες θέσεις, προστατευμένες από έντονους ανέμους.

Μεταφύτευση κάκτων

Η μεταφύτευση των κάκτων θα πρέπει να γίνεται κατά το χειμώνα ή αρχές της άνοιξης, όπου οι βιολογικές τους λειτουργίες είναι σημαντικά χαμηλές. Όταν μεταφυτεύουμε κάκτους, χρησιμοποιούμε γλάστρες που έχουν κατάλληλο μέγεθος για το φυτό και ποτέ μεγαλύτερες. Πιέζουμε ελαφρά το χώμα γύρω από τις ρίζες και αυτό θα πάει στην τελική του θέση, σταδιακά, με το πότισμα. Η μεταφύτευση σε μεγαλύτερη γλάστρα γίνεται το πολύ μια φορά το χρόνο. Όταν τα φυτά είναι σχετικά μεγάλα, η μεταφύτευση είναι απαραίτητη,  μόνο όταν το φυτό δεν χωράει πλέον στην γλάστρα ή όταν εμφανιστούν σημάδια ότι δεν αναπτύσσεται σωστά. Είναι προτιμότερο οι μεταφυτεύσεις να γίνονται στην αρχή της περιόδου ανάπτυξης, δηλαδή νωρίς την άνοιξη. Μετά την μεταφύτευση τα φυτά δεν πρέπει να ποτίζονται για μερικές μέρες. Επιπλέον θα πρέπει να μεταφέρονται σε σκιερά σημεία, μέχρις ότου τα φυτά προσαρμοσθούν στο νέο περιβάλλον.  Πότισμα αμέσως μετά την μεταφύτευση, μπορεί να επιφέρει σάπισμα του κάκτου.

ο ψηλότερος κάκτος είναι το είδος Pachycereus pringlei, που μπορεί να φτάσει τα 16 μέτρα, ενώ ο πιο χαμηλός είναι το είδος Blossfeldia liliputiana, που έχει διάμετρο μόλις 1-1,5 εκατοστά και αναπτύσσεται σε υψόμετρο  πάνω από 1000 m, στις Άνδεις.

Τι να προσέξετε…

  • Επιλέξτε σημεία με νότιο προσανατολισμό. Αυτά τα σημεία δέχονται ανεμπόδιστα τις ηλιακές ακτίνες για μεγαλύτερο μέρος της ημέρας.
  • Βασικό μίγμα για κάκτους είναι 1:1:1 = φυλλόχωμα:χώμα:χονδρόκκοκη άμμο
  • Χρειάζονται πότισμα και λίπανση μόνο την άνοιξη και το καλοκαίρι. Ειδικά για την λίπανση εφαρμόζεται μόνο όταν υπάρχουν σαφή σημάδια λειψής ανάπτυξης των φυτών
  • Ποτέ μην ποτίζεται ένα φυτό εάν δεν έχει στεγνώσει εντελώς από το προηγούμενο πότισμα
  • Προσβάλλονται συχνά από κοκκοειδή έντομα
  • Μερικά είδη όπως οι Lithops (λίθωπες) δεν χρειάζονται νερό ούτε το καλοκαίρι.
  • Οι κάκτοι είναι παχύφυτα, τα παχύφυτα ΔΕΝ είναι κάκτοι

Σας ενδιαφέρουν…

Η αναπνοή των παχύφυτων γίνεται με διαφορετικό τρόπο από τα υπόλοιπα φυτά. Ονομάζεται κύκλος CAM και σχετίζεται άμεσα με την οικονομία του νερού. Στα παχύφυτα, τα στομάτια τους ανοίγουν την νύχτα και μένουν κλειστά κατά την ημέρα, σε αντίθεση με τα υπόλοιπα φυτικά είδη. Έτσι το CO2 δεσμεύεται την νύχτα από τα στομάτια και κατά τη διάρκεια της ημέρας χρησιμοποιείται για την φωτοσύνθεση και την παραγωγή οξυγόνου.

 

Κάκτοι και παχύφυτα με κηποτεχνικό ενδιαφέρον

  • Agave Americana, Agavaceae
  • Agave angustifolia, Agavaceae
  • Agave macrantha, Agavaceae
  • Aloe alborenses
  • Crassula sp., Crassulaceae
  • Echinocactus grusoni, Cactaceae
  • Euphorbia erithrea, Euphorbiaceae
  • Pachycereus pringlei, Cactaceae
  • Opuntia ficus indica
  • Διάφορες ποικιλίες φραγκοσυκιάς